Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik Açıdan En Gelişmiş İlçesi, Şişli

1960’lı yıllardan bu yana yapılan Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmaları (SEGE) Türkiye’deki ilçe, il ve bölgelerin gelişmişlik düzeylerini ve eğilimlerini tespit ediyor. Birçok kurum ve kuruluşların verilerinin referans olarak kullanıldığı bu araştırmalarda, bugüne dek il düzeyinde dokuz, ilçe düzeyinde ise altı SEGE çalışması yürütülmüş. SEGE 2022 çalışması, 2017 verilerinden oluşan ve 2019 yılında yayınlanan bir önceki çalışmaya göre kamu kurumları ve özel kesimin katkıları ile daha geniş ve nitelikli bir veri seti ile oluşturulmuş. Çalışmada, analizlerde en güncel verilerin tercih edildiği, Covid-19 pandemisi etkisi göz önünde bulundurulduğu ve pandemi öncesi dönemle pandemi yılının verileri karşılaştırılarak verilerdeki dalgalanmalar dikkate alınarak hazırlandığı özellikle belirtilmiş.

Araştırma kapsamında Türkiye’deki 81 ildeki 973 ilçenin tamamı için sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi skorları üretilmiş, ilçelerin gelişmişlik skorlarına göre sıralaması ve kademeleri belirlenmiş. Çalışmada kullanılan veriler için TÜİK, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, (STB), Millî Eğitim Bakanlığı (MEB), Hazine ve Maliye Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Sağlık Bakanlığı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu gibi çeşitli bakanlıklar ve kurumlardan yararlanılmış.

Çalışma, demografi, istihdam ve sosyal güvenlik, eğitim, sağlık, finans, rekabetçilik, yenilikçilik ve yaşam kalitesi boyutlarında toplam 56 değişken kullanılarak gerçekleştirilmiş ve ilçelerin gelişmişlik skorları, sıraları ve kademeleri belirlenmiş. Değişkenler, kişi başı refah değerleriyle ilçelerin Türkiye içerisindeki paylarına ilişkin değerler arasında denge gözetilerek hazırlanmış.

SEGE-2022 çalışmasında ilçeler standart skorlarına göre 6 farklı gelişmişlik kademesine ayrıldı. Birinci kademede yer alan gelişmiş ilçeler, ilk 67 sırada yer alan ilçelerden oluşuyor. Bu ilçelerin toplam nüfusu 2020 yılı itibarıyla ülke nüfusunun %30,2’sini oluşturuyordu. Bu ilçelerin büyük çoğunluğunun Türkiye’nin en gelişmiş illerinde yer aldığı söylenebilir. Birinci kademe gelişmiş ilçelerin coğrafi bölgelere göre dağılımı incelendiğinde, Marmara Bölgesi’nden 36 ilçe, Ege Bölgesi’nden 13, İç Anadolu Bölgesi’nden 9, Akdeniz Bölgesi’nden 5, Karadeniz Bölgesi’nden 2, Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden ise birer ilçenin olduğu görülüyor. 

Karadeniz Bölgesi’nde Trabzon-Ortahisar ve Samsun-Atakum, Doğu Anadolu Bölgesi’nden Erzurum-Yakutiye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden Gaziantep-Şehitkamil ilçeleri birinci gelişmişlik kademesinde yer alan ilçeler arasında.

İkinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci gelişmişlik kademesinde yer alan ilçeler ise ülke geneline dağılmış durumda. Son kademe olan altıncı gelişmişlik kademesinde Marmara Bölgesi ve Ege Bölgesi’nden herhangi bir ilçe bulunmuyor. Bu kademede çoğunlukla Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden ilçeler bulunuyor. SEGE-2017 çalışmasında hiçbir ilçesinin birinci gelişmişlik kademesinde yer almadığı Doğu Anadolu Bölgesi’nden Erzurum-Yakutiye’nin bu çalışmada birinci gelişmişlik kademesinde yer alması dikkat çekti. 

Endeks değeri 1,632 ve üzerinde olan 67 ilçe birinci gelişmişlik kademesinde yer alıyor. Bu kademedeki ilçelere bakıldığında iktisadi hayatın gelişmişliği bu ilçelerde finansal değişkenlerde yüksek değerleri beraberinde getiriyor. Çalışmaya göre Türkiye’deki banka şube sayısının %49’u bu ilçelerde yer alırken kartlı ödeme tutarının %56’sı da bu ilçelerde gerçekleştiriliyor. Yüksek gelir seviyesinin bir sonucu olarak birinci gelişmişlik kademesindeki bu ilçeler Kişi Başına Sosyal Yardım Tutarı ve Primi Devlet Tarafından Ödenen Nüfus Oranı değişkenlerinde ise en düşük değerlere sahip.

Ekonomik göstergelerdeki yüksek değerlerlerin yanı sıra birinci kademedeki ilçelerin temel altyapısının önemli oranda tamamlanmış olduğu, eğitim, sağlık ve yaşam kalitesini temsil eden değişkenlerin diğer ilçelere göre yüksek değerlere sahip olduğu görülüyor. Birinci gelişmişlik kademesi eğitim ve sağlık boyutları yönünden bütün değişkenlerde diğer kademelere kıyasla en yüksek değerlere sahip. Bunun yanı sıra eğitim ve sağlık boyutundaki değişkenlerin tümünde ilk sırada yer alan ilçeler birinci gelişmişlik kademesinde yer alıyor.

Türkiye’nin en kalabalık şehri İstanbul’un 39 ilçesinin 29’u, İzmir’in 30 ilçesinin 10’u birinci kademede yer alarak bu sıralamanın yaklaşık %60’ına sahip oldu. Ankara’nın ise beş ilçesi de birinci kademede bulunuyor. 

Araştırmada Çankaya ve Yenimahalle, Türkiye’nin en gelişmiş 10 ilçesi içerisinde yerini korudu. Çankaya, İstanbul Şişli’den sonra Türkiye’nin en gelişmiş ikinci ilçesi olurken, Yenimahalle de beşinci sıraya yerleşti. Türkiye’deki 973 ilçe arasında sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında Ankara’daki ilçelerinde son sıralara bakıldığında Bala’nın 725’inci, Haymana’nın 695’inci sırada yer aldığı görülüyor.

İzmir'in en gelişmiş ilçeleri sırasıyla ilk 20 ilçe arasında yer alan Konak, Bornova, Balçova oldu. İlk 10 sırada İzmir'den hiçbir ilçe yer almıyor. ilk 100 sırada ise İzmir’den 12 ilçenin yer aldığı görülürken bu ilçelerin 10'u İzmir’in merkezi ilçeleri. Çeşme en gelişmiş 45. ilçe olurken, Urla da bu sıralamada 59. sırada kendine yer buldu.

Son kademe olan altıncı kademe gelişmiş ilçelerin toplam nüfusu 2020 yılı itibarıyla 3,3 milyon seviyesinde olup nüfusun % 3,9’unu oluşturuyordu. Çalışmada kullanılan 2016-2020 dönemi ortalama göç verilerine göre bu bu kademede yer alan ilçelerin beş tanesi hariç diğer tüm ilçeleri net göç hızının negatif olduğu ve dolayısıyla göç verdiği görülüyor. Toplam doğurganlık hızının en yüksek 100 ilçesinin 68’i altıncı kademede yer alıyor.

Çalışma Çağındaki Nüfusun Payı değişkenine bakıldığında altıncı gelişmişlik kademedeki ilçelerin sadece sekiz tanesinin ülke ortalamasının üzerinde değere sahip olduğu görülüyor. Toplam doğurganlık hızının yüksek olduğu bu ilçelerde çalışma çağındaki nüfusun görece az olmasında çocuk bağımlılık oranı ile net göç değerlerinin etkili olması ile ifade edilebilir.