Atatürk Cumhurbaşkanı Olarak İstanbul’u İlk Kez 1936’da mı Ziyaret Etti?

İstanbul’un işgalden kurtuluşu, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde önemli bir dönüm noktasıdır. 13 Kasım 1918’de I. Dünya Savaşı’nın ardından İtilaf Devletleri donanmalarının İstanbul’a girmesiyle şehir fiilen işgal altına girdi. Bu dönem boyunca İngiliz, Fransız ve İtalyan askerleri İstanbul’un farklı bölgelerinde kontrol noktaları oluşturdu. Osmanlı yönetimi resmen varlığını sürdürse de devletin siyasi ve idari gücü büyük ölçüde kısıtlandı.

1919 yılında Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkarak başlattığı Milli Mücadele hareketi, işgal altındaki Anadolu ve İstanbul için bir dönüm noktası oldu. Bu süreçte İstanbul’daki direniş yanlısı gruplar Anadolu’daki kuvvetlerle iletişim hâlinde kaldı. 30 Ağustos 1922’de kazanılan Büyük Taarruz Zaferi, işgalin sonunu hazırlayan gelişmelerin başında geldi. Zaferin ardından 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşması'ndan sonra, 23 Ağustos 1923'ten itibaren İtilaf kuvvetleri İstanbul'dan ayrılmaya başladı. Son İtilaf birliği ise 4 Ekim 1923 günü Dolmabahçe Sarayı önünde düzenlenen bir törenle Türk bayrağını selamlayarak şehri terk etti.

6 Ekim 1923 tarihinde ise Türk ordusu şehre girdi. Şükrü Naili Paşa komutasındaki 3. Kolordu, törenle İstanbul’a girerek işgali resmen sonlandırdı. Böylece beş yıl süren yabancı işgali sona ermiş, İstanbul yönetimi yeniden Türk ordusuna ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’ne geçmiş oldu. Bu tarih, aynı zamanda Türkiye’de “İstanbul’un Kurtuluş Günü” olarak her yıl anılmaya başladı.

Söz konusu iddiaya bakıldığında Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhurbaşkanı olduktan sonra 1936 yılına kadar yani Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalanana kadar İstanbul’a gelmediği paylaşımda belirtilmiş. Bu paylaşımdan yola çıkarak arama motorları aracılığıyla arama yapıldığında T.C. İstanbul Valiliği’nin resmi web sitesinde  paylaştığı “Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün İstanbul’daki İzleri” başlıklı yazısında Mustafa Kemal Atatürk’ün 1 Temmuz 1927 tarihinde İstanbul’a geldiği ifade ediliyor. 

Mustafa Kemal Atatürk’ün 1927’de İstanbul’a geldiğine dair başka kanıtlar da bulunuyor. Örneğin, dünyanın en eski haber film arşivlerinden biri olan British Pathé’nin resmi YouTube hesabında, Atatürk’ün 1927’de İstanbul’a gelişini gösteren bir video kaydı yer alıyor. Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan “Hoş Geldin Gazi: Atatürk’ün İstanbul Günleri (1927–1938)” adlı kitapta da Atatürk’ün 1927’deki İstanbul ziyaretine ait birçok fotoğraf yer alıyor. Eserde ayrıca, Atatürk’ün 1924’te Trabzon’a gitmek üzere Mudanya’dan bindiği Hamidiye kruvazörüyle 12 Eylül 1924’te İstanbul Boğazı’ndan geçtiği, ancak bu geçiş sırasında şehre uğramadığı bilgisi de bulunuyor.

Akademik kaynaklara göre de, Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhurbaşkanı olarak İstanbul’a ilk gelişi 1 Temmuz 1927 tarihinde gerçekleşti. Atatürk, Ankara’dan trenle İzmit’e, oradan da Ertuğrul yatıyla İstanbul’a geçti. Ayrıca, “İngilizlerin Raporlarında Atatürk’ün İlk İstanbul Ziyareti (1927)” adlı akademik çalışma, bu ziyaretin nedenlerini ve yarattığı etkileri ayrıntılı biçimde ele alıyor.

Paylaşımdaki iddia doğru olmasa da, Mustafa Kemal Atatürk'ün İstanbul'a gelişiyle Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin birlikte anılmasının bir nedeni var: Boğazlar ve dolayısıyla İstanbul'un egemenliği meselesi.

Lozan Antlaşması’na göre Türkiye, Boğazlar üzerinde tam yetkiye sahip değildi. Anlaşmanın 23. maddesi uyarınca Boğazların yönetimi uluslararası bir komisyona bırakılmış, Türkiye ise bu komisyonda yalnızca başkanlık görevi üstlenmişti. Türkiye’nin bu sınırlı yetkiden duyduğu rahatsızlık, yıllar süren diplomatik çabaların temelini oluşturdu. Sonuçta, Türkiye’nin girişimleriyle Montrö Boğazlar Sözleşmesi 20 Temmuz 1936’da İsviçre’de imzalandı. Bu sözleşmeyle Türkiye Boğazlar üzerindeki tam egemenliğini yeniden kazandı ve kısa süre sonra bölge askerileştirildi.

Özetle, Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhurbaşkanı olarak İstanbul’a yaptığı ilk ziyaret 1936’da değil, 1927’de gerçekleşti.