Geçiş Ülkesi Türkiye: Gelenler ve Gidenler

İnsan hareketliliği, 21. yüzyılın küresel gündemini şekillendiren en temel dinamiklerin başında geliyor. Ekonomik eşitsizlikler, siyasi istikrarsızlıklar, çevresel krizler ve daha iyi yaşam koşullarına duyulan evrensel arzuyla tetiklenen göç olgusu ülkelerin demografik yapılarını, ekonomik dengelerini ve sosyal dokularını kökten dönüştüren stratejik bir mesele. Asya, Avrupa ve Orta Doğu'nun kesişim noktasında yer alan Türkiye de son yıllarda hem geniş bir sığınmacı nüfusuna ev sahipliği yapmasıyla hem de nitelikli beyin göçünden işçi hareketliliğine kadar çeşitlenen profillerle öne çıkan bir ülke. 

Türkiye, son yirmi yılda hem yakın coğrafyasındaki büyük insani krizlerin bir sonucu hem de kendi içsel dinamiklerinin bir yansıması olarak, çift yönlü ve son derece karmaşık bir göç merkezine dönüştü. Bir yanda, 2011'de patlak veren Suriye İç Savaşı'nın yarattığı milyonlarca kişilik sığınmacı akını, Afganistan'daki süregelen istikrarsızlığın yol açtığı zorunlu göçler ve son olarak Rusya-Ukrayna savaşının tetiklediği farklı profillerdeki insan hareketliliği, Türkiye'yi küresel bir "güvenli liman" ve sığınma durağı haline getirdi. Madalyonun diğer yüzünde ise, yüksek enflasyon, gelecek kaygısı ve liyakat konusundaki endişelerle beslenen ülke içi durum, özellikle eğitimli ve nitelikli bir kesimi kapsayan belirgin bir "beyin göçü" dalgasını tetikliyor. 

2020–2024 dönemine bakıldığında, her yıl ortalama 152 bin Türk vatandaşı yurtdışına göç ederken, Türkiye’ye geri dönen Türk vatandaşlarının sayısı ortalama 104 bin civarında kaldı. Bu tabloya göre Türkiye, son beş yılda her yıl net olarak yaklaşık 48 bin vatandaşını başka ülkelere kaybediyor. Buna karşın aynı dönemde, Türkiye’ye her yıl ortalama net 26 bin yabancı uyruklu geldii. Önemli bir ayrıntı olarak, TÜİK’in açıkladığı bu verilere geçici koruma statüsündeki Suriyeli vatandaşlar dahil değil.

TÜİK’in istatistiğine göre, 2023 ve 2024 yıllarında Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ve yabancı uyruklularda toplam 631 bin kişi Türkiye’ye göç ederken 1 milyon 138 bin kişi yurt dışına göç etti. Yurda giren vatandaş sayısı son iki yılda da ortalama 102 bin kişi iken, 2023 yılında 291 bin kişi, 2024 yılında ise 151 bin kişi Türkiye’den göç etti.

Yabancı uyrukluların Türkiye’ye göçü de azalma eğiliminde. 2021 yılında 615 bin yabancı uyruklu Türkiye’ye göç ederken bu sayı 2022’de yaklaşık 400 bine, 2023 ve 2024 yıllarında ise 200 bin seviyesine kadar geriledi. 

Son 3 yıldır Türkiye’den giden vatandaşların sayısı da Türkiye’ye göç eden vatandaşların sayısından fazla. Ülkemizden giden vatandaş sayısının en yüksek olduğu yıl ise 291 bin kişi ile son genel seçimlerin gerçekleştiği 2023 yılı.

İstatistikte uyruğuna göre Türkiye’ye göç eden yabancı sayısına bakıldığında; 2020, 2021 ve 2022 yıllarında Türkiye’ye en fazla göç eden 5 ülkede yer alan Suriye, Afganistan, İran ve Irak uyrukluların yerini 2023 ve 2024 yıllarında Azerbaycan ve Rusya Federasyonu uyrukluların aldığı görülmekte. İstatistiğe göre son iki yılda 38 bin Azerbaycan uyruklu kişi Türkiye’ye göç etti. 

Türkmenistan uyruklular 2021 yılı dışında son 5 yılda listede yer bulurken, 2022’de başlayan Ukrayna-Rusya savaşının göç etkilerini o yılın özelinde görmek mümkün. 2022’de neredeyse 100 bin Rusya uyruklu ve 32 bin Ukrayna uyruklu kişi Türkiye’ye göç etti. 2023’te ise 28 bin ve 2024’te 15 bin Rusya uyruklu kişi Türkiye’ye göç etti. Diğer taraftan 2023’te Rusya uyruklu 71 bin, 2024’te ise 27 bin kişi Türkiye’den göç etti. Bir diğer deyişle, savaş nedeniyle 2022’den bu yana ülkemize gelen Rusya uyruklu her 5  kişiden 4’ü Türkiye’den göç etti.

Son 5 yılda Türkiye’ye gelen ve Türkiye’den giden İran uyrukluların sayısı karşılaştırıldığında, Rusya uyruklular ile benzer bir sonuca rastlanıyor. 2020’den bu yana ülkemize 120 bin İran uyruklu kişi göç ederken 88 bin kişi Türkiye’den göç etti. Rusya’ya benzer şekilde Türkiye’ye göç eden her 4 İran uyrukludan 3’ünün Türkiye’den göç ettiği söylenebilir.

İllere göre uluslararası göç istatistikleri incelendiğinde en fazla göç hareketliliği İstanbul, Ankara, İzmir ve Antalya’da gözlemleniyor. 2024 yılında yurt dışından İstanbul’a 20 bin vatandaş göç ederken, bu sayı yabancı uyruklularda 82 bin. İstanbul’dan yurt dışına göç eden kişi sayısı ise her iki parametrede de İstanbul’a göç eden kişi sayısından fazla. İstanbul’dan yurt dışına 104 bin yabancı uyruklu ve 40 bin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı göç etti. 

2024 yılı verilerinde Mersin’de yabancı uyrukluların göç hareketliliği bakımından diğer şehirlerden farklı olarak net göçün belirgin bir şekilde arttığı gözlemleniyor. 2024 yılında 15 bin yabancı uyruklu Mersin’e göç etti, 10 bin 500 yabancı uyruklu kişi ise Mersin’den yurt dışına göç etti. 2024’te İzmir’de de yabancı uyruklu kişi sayısının arttığı gözlemlense de, Mersin’de yabancı uyrukluların Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına göre uluslararası göç hareketliliğine daha fazla katıldığı gözlemleniyor.

2024 yılında Türkiye genelinde toplam 109 bin kişinin yurt dışına göç ettiği göz önüne alındığında, İstanbul’dan göç edenlerin oranı Türkiye’den göç edenlerin %37’lik dilimine tekabül ediyor. Ankara’da bu oran %11 iken Antalya’da ise %5. Bir diğer deyişle Türkiye’den göç eden her 100 kişiden 37’si İstanbul’dan giderken, Ankara’dan 11, Antalya’dan 5 kişi yurttan ayrıldı.

Net göç verilerinde azalmanın sebebinin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları açısından değerlendirildiğinde daha iyi eğitim alma isteği ve daha iyi ekonomik şartlara sahip ülkelerin tercih sebebi olduğu söylenebilir. Yabancı uyrukluların göç etmesinin temel sebeplerinde ise, Türkiye’de yüksek enflasyon nedenli ekonomik zorluklar ve Avrupa ülkelerine göç etmek isteyen yabancı uyrukluların Türkiye’yi bir geçiş ülkesi olarak değerlendirmesi olarak görülebilir.