NATO’nun Genişleyen Haritası: Doğudan Kuzeye

GüvenlikPolitika

İlk yayın :

26 Ocak 2024

Yazar:

2022 yılının Şubat ayında Rusya’nın Ukrayna’ya karşı askeri operasyon başlatması, bölgede 2014 yılından beri süregelen çatışmalara yeni bir boyut kazandırdı. Kısa bir süre içerisinde Avrupa Birliği üye ülkeleri ve ABD başta olmak üzere birçok ülke Ukrayna’ya desteğini açıkladı. Çatışmaların iki ülke arasında savaşa dönüşmesi ve sürecin belirsizliği Avrupa’da güvenlik mimarisini de değiştirdi. Rusya’ya coğrafi yakınlığı bulunan Finlandiya ve İsveç de bu atmosferde NATO’ya katılma başvurusu yaptı. Soğuk Savaş’ın başında beri tarafsızlık politikasını sürdüren Finlandiya Nisan 2023’te örgüte dahil oldu. Türkiye ve Macaristan’ın çekingen tavrı sonucu üyelik süreci uzayan İsveç’e ise ilk vize TBMM’de gerçekleşen oylamayla çıktı. Macaristan’ın bu yolu takip etmesiyle İsveç NATO’ya katılan 32. müttefik ülke olacak.

Soğuk Savaş rekabetinin uluslararası örgütler açısından ana aktörleri şüphesiz NATO ve Varşova Paktı’ydı. Varşova Paktı’nın 1991’de dağılması NATO’yu da etkisiz kılmadı. Aksine örgüt genişlemeye devam ediyor.

65 yıllık örgütün evrimini mercek altına aldık.

1949

12 Kurucu Ülke

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Doğu Avrupa’da yaşanan olaylar ve SSCB’nin o dönemdeki tutumu nedeniyle Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda ve İngiltere gibi Batı Avrupa ülkeleri, güvenliklerine yönelik siyasi ve askeri tehditlere karşı ortak bir savunma sistemi kurmak için bir araya geldi. Bu amaçla 1948’de imzalanan Brüksel Antlaşması ile birlikte Batı Avrupa Savunma Örgütü kurulmuş oldu. Bu antlaşma aynı zamanda, 1949’da kurulacak olan NATO’nun da temellerini oluşturdu.

4 Nisan 1949’da ABD ve Kanada’nın yanı sıra Avrupa’da Belçika, Hollanda, Lüksemburg, İngiltere, Fransa, İtalya, İzlanda, Norveç, Danimarka ve Portekiz’in katılımıyla Washington Antlaşması imzalandı. Böylece 2 Kuzey Amerika ülkesi ve 10 Avrupa ülkesi olmak üzere 12 ülkenin taraf olduğu Kuzey Atlantik Antlaşması Paktı(NATO) kuruldu.

1952

Türkiye ve Yunanistan

Kuzey Atlantik Antlaşması’nın imzalanması Batı Avrupa’da güvenlik endişelerini hafifletmiş olsa da, 1949’da SSCB’nin nükleer silah denemeleri ile 1950’de Kore Savaşı’nın başlaması Batı Bloğu’nun Sovyet yayılmacılığı hakkındaki endişelerini tekrar artırmış oldu. Türkiye ve Yunanistan da bu ‘’güvenliksizlik’’ ortamında Batı Bloğu tarafında yer aldı. Türkiye ve Yunanistan’ın Güney Kore'yi 38. paralel üzerinden Kuzey Kore saldırısına karşı korumak için Birleşmiş Milletler'e destek amacıyla asker göndermesi de NATO’ya katılmasında etkili oldu. Böylece Soğuk Savaş’ın ilk yıllarında Türkiye ve Yunanistan, 13. ve 14. NATO üye ülkeleri konumuna geldi.

1955

Batı Almanya

Kaybedilen 2. Dünya Savaşı’nın ardından 1949 yılında tekrar kurulan Batı Almanya’nın egemenliği Müttefik devletlerin gözetimi altındaydı. Devam eden yıllarda da Sovyetlerin Batı Avrupa’ya ilerleme planlarının sürmesi, Batı Almanya’nın da güvenlik şemsiyesi altına alınması ve silahlandırılmasında etkili oldu. 1952 yılında Müttefiklerle görüşülen Bonn-Paris konvansiyonu sonrası Batı Almanya’nın işgaline son verildi, 1955 yılında da egemen Batı Almanya 15. NATO müttefiki oldu. Batı Bloğu’nun aldığı bu karar sonrasında SSCB, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin katılımıyla Varşova Paktı’nı kurdu.

1989 yılının sonunda yıkılan Berlin duvarı, Doğu ve Batı Berlin arasındaki fiziki engelleri kaldırdığı gibi politik engelleri de kaldırdı. Batı Almanya’yla birleşen Doğu Almanya ‘De Facto’ bir şekilde Avrupa Birliği’ne ve NATO’ya katılmış oldu.

1982

İspanya

İspanyol İç Savaşı’ndan galibiyetle ayrılan Franco diktatörlüğündeki İspanya, Soğuk Savaş’ın ilk yıllarında Batı Bloğu veya Doğu Bloğu’ndan yana olmadı. Franco’nun ölümünün ardından demokratikleşen İspanya, Batı Bloğu’na yaklaşarak Avrupa Ekonomik Topluluğu(AET) ve NATO’ya katılma talebinde bulundu. Böylece 1982 yılında İspanya NATO’nun 16. üyesi oldu.

1999-2020

Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri

Doğu Bloğu’nun çözülmesi 1989 yılında Berlin duvarının yıkılmasıyla başladı. SSCB’nin dağılması ve Varşova Paktı’nın da sona ermesi, Orta ve Doğu Avrupa’da yeni bir dönem başlattı. Federal bir Avrupa devleti hedefine ilerleyen Avrupa Ekonomik Topluluğu, Maastricht Antlaşması ile Avrupa Birliği’ne dönüştü. Bu yeni dönemde eski Varşova Paktı ülkeleri ve Yugoslavya ülkelerinin liberal ekonomiye dönüşümünü AB üstlendi. Avrupa’nın güvenlik şemsiyesi özelliğini koruyan NATO’nun açık kapı politikasıyla söz konusu ülkeler kademeli bir şekilde NATO’ya katıldı.

1999 yılında Çekya, Macaristan ve Polonya eski Varşova Paktı üyesi olan ilk NATO müttefikleri oldu. AB katılım sürecine paralel olarak da Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya 2004 yılında NATO’ya katıldı. AB’nin Batı Balkan genişlemesi planları kapsamında da 2009 yılında Arnavutluk ve Hırvatistan, 2017’de Karadağ, 2020’de ise Kuzey Makedonya NATO’ya dahil oldu ve NATO, üye ülke sayısını 30’a çıkardı.

2023

Finlandiya ve İsveç

Doğu Bloğu’nun dağılmasından sonraki yıllarda kademeli olarak Doğu’ya doğru genişleyen NATO ve AB genişleme politikası içerisinde Ukrayna da bulunuyordu. Ancak 2022’nin Şubat ayında başlayan Rusya-Ukrayna savaşı AB ve NATO için yeni bir meydan okuma başlattı. Bu savaş atmosferinde Finlandiya ve İsveç de güvenlik politikasını değiştirerek NATO’ya katılma talebinde bulundu. Finlandiya, NATO’ya katılım yönünde üyelerin onay ve katılım sürecinin tamamlayarak 2023 yılında NATO’nun 31. üyesi oldu. NATO’nun 32. üye ülkesi olmaya oldukça yaklaşan İsveç’in önündeki tek ‘engel’ ise Macaristan’ın onayı.

Bu konuda şu içeriği faydalı bulabilirsin

NATO’ya Dair Neler Biliniyor?

3 Mart 2020