Türkiye’nin PISA Serüveni

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), her üç yılda bir 15 yaşındaki öğrencilerin bilgi ve becerilerini ölçen PISA (Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı) adlı araştırmayı yayımlıyor. En güncel PISA verileri 5 Aralık 2023’te açıklandı.

PISA’nın amacı, ortak ölçütler belirleyerek ülkelerdeki eğitim kalitesine dair karşılaştırılabilir veriler elde etmek. Araştırma, öğrencilerin okuma, matematik ve fen becerilerini değerlendirmenin yanı sıra, sosyoekonomik koşullar gibi başarıyı etkileyen faktörleri de inceliyor. PISA’ya yalnızca OECD ülkeleri değil, Hong Kong, Singapur, Arjantin gibi partner ekonomiler de katılıyor. 2022 raporu, 37’si OECD üyesi olmak üzere toplam 81 ülkenin verilerini içeriyor. 2018’de üç alanda da birinci olan Çin anakarası, pandemi nedeniyle 2022’deki sınav dönemine katılamadığı için değerlendirmede yer almadı.

PISA 2022 sonuçlarına göre okuma becerisi alanında en başarılı ülkeler Singapur, İrlanda, Japonya, Güney Kore ve Tayvan oldu. Singapur açık ara birinci sırada yer alırken, İrlanda, Japonya, Güney Kore, Tayvan, Makao ve Estonya’nın puanları birbirine oldukça yakın. OECD, bu ülkeler arasındaki küçük farkların istatistiksel hata payı içinde değerlendirilmesi gerektiğini belirtiyor. 2022’de OECD ülkelerinin okuma ortalaması 476 puan olarak açıklandı.

Türkiye, okuma becerisinde 456 puan alarak OECD ortalamasının 20 puan altında kaldı. Türkiye 37 OECD ülkesi arasında 32., toplam 81 ülke arasında ise 39. sırada yer aldı. 2018’de 466 puan alan Türkiye’nin, pandemi sonrasında okuma alanında 10 puanlık bir düşüş yaşadığı görülüyor.

Matematik alanında da zirvede Singapur yer aldı. Singapur’u Makao, Tayvan, Hong Kong ve Japonya izledi. Bu ülkelerin puanları birbirine oldukça yakın olsa da Singapur açık ara farkla birinci sırada bulunuyor.

2022’de OECD ülkelerinin matematik ortalaması 472 puan olarak açıklanırken, Türkiye 453 puan aldı. Türkiye’nin puanı 2018’e göre 1 puan azaldı. Bu sonuçla Türkiye, 37 OECD ülkesi arasında 32., toplam 81 ülke arasında 39. sırada yer aldı.

PISA 2022’de fen bilimleri alanında da birinciliği Singapur elde etti. Onu Japonya, Makao, Tayvan ve Güney Kore izledi. Bu ülkelerin puanları birbirine oldukça yakın; Güney Kore ile 6. sıradaki Estonya arasında da küçük bir fark bulunuyor.

OECD ülkelerinin 2022’deki fen ortalaması 485 puan olarak açıklandı. Türkiye, ortalamanın biraz altında kalarak 476 puan topladı. Türkiye bu alanda 2018’e göre 8 puanlık bir artış yaşadı ve kendi en yüksek performansına ulaştı.

Türkiye, 2003’te ilk kez katıldığı PISA araştırmasından bu yana okuma, matematik ve fen alanlarında puanlarını artırdı. Fakat hâlâ üç alanda da OECD ortalamasının gerisinde bulunuyor.

2003’te Türkiye’nin puanları oldukça düşüktü. 2006’da sınırlı bir ilerleme sağlanırken, 2009’da özellikle okuduğunu anlama becerilerinde dikkat çekici bir artış yaşandı. 2012 sonuçlarıyla birlikte Türkiye, üç alanda da yükselişini sürdürdü ve OECD ortalamasına biraz daha yaklaştı. Fakat 2015’te tablo tersine döndü. Türkiye’nin tüm alanlardaki puanları geriledi. Bu düşüş, sık yapılan müfredat değişiklikleri ve sınav reformlarıyla ilişkilendiriliyor.

2018 sonuçları ise yeni bir toparlanma dönemini işaret etti. Türkiye, okuma, matematik ve fen alanlarında yeniden yükselişe geçti; özellikle okuma becerilerinde OECD ortalamasına en çok yaklaştığı seviyeye ulaştı. Pandemi sonrası yapılan 2022 PISA uygulamasında ise tablo karışık bir hâl aldı. Okuma ve matematikte küçük düşüşler görülürken, Türkiye fen bilimlerinde tarihinin en yüksek puanını elde etmiş durumda. 

PISA sonuçları, Türkiye’de eğitimde cinsiyet ve sosyoekonomik farkların öğrenci başarısı üzerindeki etkisiyle ilgili de önemli ipuçları veriyor. 2003 yılından bu yana en istikrarlı bulgulardan biri, kız öğrencilerin okuma becerilerinde erkek öğrencilerden sürekli olarak daha yüksek performans göstermesi. 2018 ve 2022 raporlarında da bu farkın korunduğu ve kızların lehine devam ettiği görülüyor. Matematik ve fen alanlarında ise tablo daha değişken. Geçmiş yıllarda erkek öğrenciler bu alanlarda bir miktar önde olsa da, son PISA döngülerinde aradaki fark giderek azalmış durumda.

PISA’nın en dikkat çekici bulgularından biri ise sosyoekonomik düzeyin öğrenci başarısı üzerindeki güçlü etkisi. Türkiye’de üst sosyoekonomik düzeydeki öğrenciler ile alt düzeydeki öğrenciler arasındaki başarı farkı, birçok ülkeye göre daha belirgin. Bu fark, eğitimde fırsat eşitliği açısından ciddi bir sorun oluşturuyor. PISA 2018 ve 2022 raporları, bu farkın hem okuma, hem matematik hem de fen alanlarında OECD ortalamasının üzerinde seyrettiğini açıkça ortaya koyuyor.