Avrupa’da Zorunlu Eğitim Süresi

Türkiye’de eğitim sistemi yeniden köklü bir değişikliğin eşiğinde. 1997’de zorunlu eğitimi 8 yıla, 2012’de ise 12 yıla çıkaran Türkiye, şimdi bu sürenin kısaltılmasını tartışıyor. Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin’in son altı aydır dile getirdiği “12 yıllık zorunlu eğitim süresinin fazla olduğu” yönündeki açıklamaları bu konuda bir yasal düzenlemenin yakın olduğuna dair ipuçlar vermişti. Yeni sistemin ayrıntıları henüz netleşmese de, Bakan Tekin’in yaptığı açıklamalar lise kademesinde yeniden düzenleneceğine işaret ediyor. Gerekçe ise üniversite eğitimiyle birlikte 25–26 yaşına kadar uzayan toplumsal hayata katılım yaşının aşağı çekilmesi. Düzenlemenin zorunlu eğitimin uzunluğu nedeniyle eğitim sürecinde motivasyonunu kaybedip okulu bırakan gençlerin sistem dışına çıkmasını önleyebileceği de vurgulanıyor. 

Düzenlemeye karşı çıkanlar ise zorunlu eğitimin kısalmasının ciddi sosyal riskler doğurabileceğini ifade ediyor. Bu adımın çocuk işçiliğini artırabileceği, erken yaşta evlilikleri meşrulaştırabileceği ve özellikle kız çocuklarının eğitimden kopma riskini yükseltebileceği dile getiriliyor. Ayrıca eğitim süresinin kısalması, yoksul ve dezavantajlı kesimlerde eğitime erişim eşitsizliğini daha da derinleştirebilir.

Türkiye, dünyada zorunlu eğitim süresinin 12 yıl ve daha fazla olduğu 50 ülkeden biri. Avrupa’da zorunlu eğitim ise genellikle 6 yaşında başlıyor ve 10–11 yıl sürüyor. Öğrenciler çoğu ülkede 15–16 yaşına kadar okula devam etmek zorunda. Fakat ülkeler arasında farklar da var. Fransa ve Macaristan’da çocuklar 3 yaşında eğitime başlarken, Estonya ve Hırvatistan’da bu yaş 7’ye kadar çıkıyor. Zorunlu eğitim çoğunlukla ilkokul ve ortaokul düzeylerini kapsıyor, birçok ülkede lise eğitiminin ilk yıllarını da içeriyor. Yaklaşık yarısında okul öncesi eğitim de zorunlu hale getirilmiş durumda. Avrupa’nın üçte birinde bu süre 11 yılın üzerinde; Belçika, Macaristan ve Romanya ve Fransa’da ise 13 yıl. Genel tablo, gerek dünyada gerek Avrupa’da eğitimin erken başlaması ve daha uzun sürmesi yönünde güçlü bir eğilime işaret ediyor. 

Fransa’da 2019 yılında yapılan yasal düzenleme ile zorunlu eğitim 3 yaşında başlıyor ve 16 yaşına kadar devam ediyor. Çocuklar 3 ila 6 yaş arasında okul öncesi eğitime katılıyor; okullarda yer bulunması durumunda 2 yaşındaki çocuklar da kabul edilebiliyor. Okul öncesi eğitimin ardından öğrenciler ilkokula geçerek temel eğitimlerine devam ediyor.

Fransa’da çocuklar 6 ila 11 yaş arasında beş yıl ilkokulda (école élémentaire) eğitim görür ve sınavsız olarak ortaokula (collège) geçerler. Ortaokulda eğitim 11–15 yaş arası sürer. Son yılın sonunda öğrenciler Diplôme National du Brevet (DNB) adlı ulusal sınava girerler. Bu sınav, öğrencinin bilgi ve becerilerini ölçer ancak liseye geçiş için belirleyici değildir, çünkü lise eğitimi zorunludur. DNB, yalnızca öğrencinin akademik performansını gösteren bir referans niteliği taşır. Lise yerleştirmeleri merkezi bir sınav puanına göre değil, öğrencinin ikamet adresine yakın okullara yönlendirilmesi esasına dayanır.

Fransa’da lise eğitimi üç yıl sürer ve bu sürenin yalnızca ilk yılı zorunlu eğitim kapsamındadır. İlk yılın ardından öğrenciler, ilgi ve hedeflerine göre genel (akademik) lise, teknolojik lise veya mesleki lise olmak üzere üç farklı alana yönlendirilir. Eğitime devam etmek istemeyen öğrenciler ise, zorunlu olmamakla birlikte, genellikle çıraklık okulları gibi mesleki beceri kazandıran kurumlara yönlendirilir.

İngiltere’de çocuklar 5 yaşında okula başlar ve 16 yaşına kadar zorunlu eğitime tabidir. Ancak 16 yaşından sonra da gençlerin 18 yaşına kadar bir eğitim kurumunda öğrenim görmeleri, mesleki bir programa katılmaları ya da eğitimle birlikte yarı zamanlı çalışmaları gerekir. Kuzey İrlanda’da ise zorunlu eğitim 4 yaşında başlar ve 16 yaşına kadar devam eder.

Zorunlu eğitim 5 yaşında başlasa da, 3 ila 5 yaş arasındaki çocuklar okul öncesi eğitimden yararlanabilir. Çocukların hangi yaşta hangi kademede eğitim alacağı ve müfredatın içeriği eğitim bakanlığınca belirlenir. İngiltere’de eğitim sistemi yaş gruplarına göre Key Stage adı verilen kademelere ayrılır. Öğrenciler 5–7 yaş arasında Key Stage 1, 7–11 yaş arasında ise Key Stage 2 düzeyinde eğitim görür. Key Stage 2’nin sonunda öğrencilerin akademik gelişimini değerlendirmek için (Standard Assessment Tests) SATs sınavı yapılır. Bu sınav, 2023’e kadar Key Stage 1 sonunda da zorunluyken artık isteğe bağlı hale getirilmiştir.

11–14 yaş arasındaki öğrenciler Key Stage 3, 14–16 yaş arasındakiler ise Key Stage 4 düzeyinde eğitim alır. Key Stage 4’ün sonunda öğrenciler, General Certificate of Secondary Education (GCSE) adı verilen ulusal sınavlara girer. Bu sınavlarda öğrenciler, en yüksek 9, en düşük 1 olmak üzere puan alırlar. GCSE sonuçları, öğrencilerin 16 yaş sonrasında devam edecekleri kolej (mesleki ve teknik odaklı eğitim) ya da sixth form (akademik veya yarı akademik lise sonrası eğitim) programlarına kabul edilmesinde belirleyici rol oynar.

Lise düzeyinde eğitim iki ana kategoriye ayrılır: A-Levels (akademik lise) üniversiteye geçişe odaklanır, T-Levels (mesleki lise) iş dünyasına yönelik teknik ve uygulamalı beceriler kazandırır.

Ayrıca 16 yaşından sonra eğitime devam etmek istemeyen öğrencilerin, zorunlu mesleki eğitim yükümlülüklerini yerine getirebilmeleri için İngilizce ve Matematik derslerinden en az 4 puan almaları gerekir.

Finlandiya’daki zorunlu eğitim sistemi, Fransa ve Birleşik Krallık’takinden farklı bir yapıya sahip. 2021 yılında yapılan düzenleme ile zorunlu eğitim 6 yaşında başlar ve 18 yaşına kadar devam eder. Çocuklar 6 yaşında bir yıllık okul öncesi eğitime katılır, ardından 7 ile 16 yaşları arasında kesintisiz biçimde aynı okulda temel eğitim görürler. 16 yaşından sonra öğrenciler, akademik eğitim veren Lukio liselerine ya da mesleki ve teknik eğitim sağlayan Ammatillinen koulutus kurumlarına yönelerek öğrenimlerine devam ederler.

Genel liseyi tamamlayan öğrenciler, Ylioppilastutkinto adı verilen ulusal sınava girme hakkı kazanır. Bu sınav, hem lise mezuniyet yeterliliği hem de yükseköğretime geçiş için gerekli koşulu sağlar. Mesleki ve teknik eğitim yolunu seçen öğrenciler ise Ammatillinen koulutus programını tamamladıklarında Ammatillinen perustutkinto adlı diploma ile mezun olurlar.