Türkiye, Alkol Tüketiminde Avrupa'nın En Az Özgür Ülkesi

Genel EkonomiSosyal Politikalar

İlk yayın :

15 Ağustos 2023

Yazar:

2016 yılından bu yana her yıl European Policy Information Center (EPICENTER) tarafından, Avrupa’daki devletlerin bireylerin yaşam tarzına nasıl müdahalede bulunduğunu ele alan Dadı Devlet Endeksi yayımlanıyor. 30 ülkeden oluşan endekste ülkeler; tütün, alkol, fast-food, e-sigara alanlarındakı kısıtlamalara göre puanlanıyor. Puanlama yapılırken ülkelerin bu konularda uyguladığı vergiler, düzenlemeler, yasaklar dikkate alınıyor. 30 ülke arasında 100 üzerinden en yüksek puanı alan ülke tüketim için en az özgür, en düşük puanı alan ülkeyse tüketim için en özgür ülke olarak tanımlanıyor.

2023 yılında yayımlanan endeksinde EPICENTER, ilk kez Türkiye’yi dahil etti. Türkiye listeye girdiği ilk yılda 54,2’lik puanla tüm Avrupa genelinde tüketim için “en az özgür” ülke olarak tespit edildi. Türkiye’yi en yakın takip eden ülke ise bir önceki yılın endeksinde birinci sırada olan Norveç oldu. Dört temel kalemin yer aldığı endekste Türkiye, alkol ve e-sigara konularında birinci sırada yer alırken fast-food/meşrubat kaleminde üçüncü, sigara kalemindeyse altıncı sırada kendisine yer buldu.

1.

Alkolde En Özgür Olmayan Ülke Türkiye

Türkiye, alkol konusunda 100 üzerinden aldığı 68,1 puanla tüketimin en az özgür olduğu ülke oldu. Türkiye’nin birinci sırada bulunmasının temel nedeni alkolden alınan yüksek vergiler. 100 puanının 40’ını vergilerin oluşturduğu endekste Türkiye, 40 puanın 40’ının da sahibi olmuş durumda. Reklam yasakları ve diğer konularla birlikte Türkiye’nin puanı 68,1’e yükseliyor. Türkiye’den sonra alkol tüketiminin en az özgür olduğu ülkelerse 55,6 puanla Litvanya ve 54,5 puanla Norveç.

2.

E-Sigara Yasağı Türkiye’yi Zirveye Taşıdı

2013 yılında Türkiye’de e-sigara reklamı, kapalı yerlerde e-sigara içilmesi ve satılması yasaklanmıştı. 25 Şubat 2020 tarihli 2149 Sayılı “Elektronik Sigara ve Benzeri Cihazlar ile Bazı Tütün Mamulleri ve Tütün Mamulünü Taklit Eder Tarzda Kullanılan Mamullerin İthaline İlişkin Cumhurbaşkanı Kararı” ile elektronik sigaranın ithalatı ve internetten satışı da yasaklandı. E-sigara kalemi için uygulanan vergiler endeksteki diğer ülkelerin puanlarını farklılaştıran önemli bir etmen. Ancak Türkiye’de e-sigaranın doğrudan yasak olması nedeniyle herhangi bir vergi söz konusu olmuyor. Buna bağlı olarak Türkiye, bu konuda birinci sırada ve ülkenin bu konudaki mevcut tutumu genel endeksteki konumunu da doğrudan üst sıralara taşıyor.

3.

Türkiye, Sigarada Altıncı Sırada

Türkiye, sigara konusunda endeksin altıncı sırasında yer alıyor. Tütün ürünleri ele alındığında Türkiye, Avrupa’nın birçok ülkesi gibi katı uygulamalara sahip. Bunlar arasında düz paket uygulaması, kapalı alan yasakları, araçlarda sigara içilememesi gibi yaptırımlar da bulunuyor. Bununla birlikte endeks içinde dikkat çeken nokta sigara kısıtlamalarının yoğun olduğu ülkelerde e-sigara konusunda daha gevşek uygulamalar olması. Tütün mamulleri konusunda en düşük özgürlüğe sahip olan ülke Birleşik Krallık. Fransa ve İrlanda da en düşük özgürlüğe sahip ilk beş ülke arasında yer alıyor. Ancak elektronik sigarada kısıtlamaların en az olduğu ülkeler de Birleşik Krallık ve İrlanda. Fransa da yine elektronik sigara kısıtlamalarının en az olduğu ülkeler arasında. Özellikle Birleşik Krallık ve İrlanda, vatandaşlarını tütün ürünlerinden uzaklaştırma amacıyla e-sigarayı teşvik ediyor. Türkiye bu alanda hem sigara hem e-sigara kullanımı konusunda geniş çapta kısıtlamalarıyla dikkat çekiyor.

4.

Fast-Food ve Meşrubatlar

Fast food ve meşrubat kaleminde Türkiye 30 ülke arasından üçüncü sırada yer alıyor. Türkiye’nin 100 üzerinden 17 puana sahip olduğu bu kategoride birinci sırada 30 puanla Macaristan, ikinci sıradaysa 21 puanla Birleşik Krallık yer almakta. Türkiye’yi bu kategoride üst sıralara çıkaran temel nokta ise enerji içecekleri ve gazlı içeceklerden alınan Özel Tüketim Vergisi.

Modern Cizye mi?

Endekste yer alan Türkiye metninde, “Türkiye endekse birinci sıradan giren bir devlet. Kategorilerdeki yüksek skorlarla, elektronik sigara ve alkoldeki aşırı düzenleyicilikle rakiplerini illiberal şekilde mağlup etti.” ifadeleri yer alıyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın otokratik yönetime sahip bir “Yeşilaycı” olarak aktarıldığı endeks metninde, barlar ve restoranların 24 saat içki servisi yapmasına rağmen, içkilerin yüksek vergilere tabi tutulduğu belirtiliyor.

Metinde en dikkat çeken nokta ise özellikle alkolden alınan verginin “günah vergisi” olarak adlandırılması. İlgili yerde, “Türkiye’nin günah vergileri yabancı turistlere normal görünebilir ancak ortalama gelir düzeyine bakıldığında bu vergiler oldukça cezalandırıcı kalıyor. Peşin fiyatlar üzerinden bile, Türkiye’nin alkollü içeceklerde uyguladığı vergiler Danimarka ve İngiltere’den yüksektir.” ifadeleri bulunuyor. EPICENTER tarafından da alkollü içeceklerden alınan vergilerin “günah vergisi” olarak adlandırılması, bu vergilerin İslam ülkelerinde Müslüman olmayanlardan alınan bir vergi türü olan cizyeyle ilişkilendirilmesine “modern cizye” olarak adlandırılmasına yol açan bir etkiye sahip.