1960’tan Bugüne Kıbrıs Meselesinin Dönüm Noktaları

Yunan cuntasının desteğiyle Kıbrıs’ta yeniden örgütlenen EOKA-B silahlı grubunun 15 Temmuz 1974’te Kıbrıs Cumhuriyeti hükümetine darbe yapmasıyla adadaki Rumların Enosis ideali yeniden canlandı. Bu gelişmeler üzerinde dönemin Başbakanı Bülent Ecevit’in onayıyla Türkiye, Londra ve Zürih Antlaşmalarının 4. maddesindeki garantörlük hakkını kullanarak 20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı’nı başlattı. 22 Temmuz’da BM’nin arabuluculuğuyla ateşkes ilan edildi, 1 gün sonra Yunanistan’da askeri cunta, yönetimi bırakarak Karamanlis liderliğindeki sivil hükümete devretti. 25 Temmuz’da tarafların ve garantör devletlerin katıldığı 6 gün sürecek Cenevre Konferansı gerçekleşti. 

30 Temmuz’da tarafların adadaki Türk ve Rum otonom varlıklarını kabul ettiği Cenevre Antlaşması uyarınca, konferansın devamının 8 Ağustos’ta gerçekleşmesi kararlaştırıldı. Ancak ikinci konferansa kadar Türk bölgelerinden çekilmesi beklenen Kıbrıslı Rum ve Yunan güçleri bölgeden çekilmeyince barış görüşmeleri sonuçsuz kaldı. Bunun üzerine Türkiye, 14 Ağustos’ta 2. Kıbrıs Barış Harekatı’nı başlattı ve adanın kuzey bölgesi Türk hakimiyeti altına alındı. Atilla II harekatı günümüzdeki KKTC-GKRY sınırlarının ana hattının oluşmasıyla sonuçlandı.

GKRY’nin AT (1993’ten itibaren AB) üyelik başvurusunun kabulü ve müzakerelerin başlamasıyla Kıbrıs sorunu bir iç çatışmadan uluslararası mesele haline geldi. Türkiye’nin on yıllardır “kapısında beklediği” AB üyelik müzakereleri, Post-Sovyet ülkeleri ve Kıbrıs için 1990’lı yıllarda AB’nin genişleme hedefleri doğrultusunda hızlı bir şekilde ilerledi. 1999 yılında gerçekleşen Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin aday ülke statüsüne getirilmesi ile somut ilerleme kaydedildi. Diğer yandan AB üyeliği şartlarından biri olan “iyi komşuluk ilişkileri” ilkesi kapsamında sınır ihtilaflarının üyelik sürecinde engel oluşturma potansiyeli, fiilen bölünmüş GKRY’nin adaylığı sürecinde görmezden gelindi.

Helsinki Zirvesi’nin başlattığı yumuşama süreci Kıbrıs meselesinde de etkisini gösterdi. Dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın girişimleriyle adada yeni bir müzakere çerçevesi başladı. Plan iki otonom bölgeli ve federal düzeyde eşit bir federasyonu öngörüyordu. Annan Planı toplamda 5 kez revize edilerek referanduma hazırlanırken, GKRY’nin AB üyelik müzakereleri de sona ermek üzereydi. 

GKRY’nin AB üyeliğinin neredeyse kesinleştiği bir diplomatik ortamda, Annan Planı 24 Nisan 2004’te her iki tarafta da oylamaya sunuldu. KKTC tarafından %64,9 ile “Evet” sonucu çıkarken GKRY %75,8 ile plana “Hayır” oyu verdi. Oylamadan 1 hafta sonra, 1 Mayıs 2004’te GKRY AB’ye tam üye oldu. GKRY’nin üyeliği; Kıbrıslılar, garantör ülkeler Birleşik Krallık, Türkiye ve Yunanistan’ı ve AB üyesi 26 ülkeyi daha içine alarak çok boyutlu bir sorun haline geldi.