Göttingen Üniversitesi'nin Türkiye'nin Ortadoğu'dan Ayrılmasına Neden Olacak Bir Yarık Bulduğunu Duyurduğu İddiası Doğru mu?

Son yıllarda, gelişen teknolojiyle birlikte bilimsel bilgiye erişim oldukça kolay hale gelmesine rağmen, bilginin doğru anlaşılması aynı oranda kolay değil. Özellikle teknik terminolojisi yoğun ve karmaşık olan disiplinlerde yayımlanan makalelerin sıradan bir okur tarafından anlaşılması zor olduğundan, bu tarz çalışmalar bazı durumlarda manipülasyona açık hale geliyor. Bu minvaldeki araştırmalar ya da makaleler, sosyal medya kullanıcıları tarafından bağlamından koparılarak paylaşılabiliyor. 

Son haftalarda, sosyal medyada sıkça paylaşılan bir iddiaya göre, Göttingen Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma, Türkiye’nin altında dev bir yarık olduğunu ve bu yarığın zamanla Türkiye’nin Ortadoğu’dan ayrılmasına neden olacağını göstermiş. İddiada yer alan araştırmanın makalesine ulaşmak mümkün. Renas I. Koshnaw, Jonas Kley ve Fritz Schlunegger’ın kaleme aldığı makalenin başlığında yazdığına göre bu araştırma, “Kuzeybatı Zagros ön havzasındaki Miyosen çökelme deseninin, Neotetis levhasındaki güneydoğuya doğru ilerleyen yırtılmayı yansıttığını ortaya koyan” bir çalışmaymış. Daha sade bir şekilde ifade etmek gerekirse, Zagros Dağları'nın kuzeybatı kesiminde yer kabuğunun milyonlarca yıl önce nasıl çöktüğünü inceliyor. Bu çökme, yer kabuğunun derinliklerinde “Neotetis” adı verilen eski bir okyanus levhasının yırtılarak parçalanmasıyle oluşmuş ve bu yırtılma, zamanla güneydoğu yönüne doğru ilerleyerek bölgenin bugünkü şeklini almasında önemli rol oynamış. İlgili çalışma, Georg-August-Universität Göttingen (Göttingen Üniversitesi) tarafından da bir basın bildirisi ile kamuoyuna duyrulmuş.

Göttingen Üniversitesi’nin ilgili duyurusu üzerinden İngilizce kaleme alınan makalenin tamamına ulaşmak mümkün. 2024 yılının Kasım ayında Solid Earth dergisinde yayımlanan bu araştırma, Türkiye’nin güneydoğusuna yakın bir bölgede, Kuzeybatı Zagros Ön Havzası’ndaki jeolojik çökmenin nedenlerini ele alıyor. Araştırma, Irak Kürdistanı’nda yer alan Kuzeybatı Zagros dağ kuşağının hemen önündeki çökel havzanın (ön havza) neden bu kadar derin çöktüğünü anlamaya çalışıyor. Araştırmacılar, yer kabuğunun altında yer alan eski bir okyanus levhası olan Neotetis’in yavaşça yırtıldığını ve bu sürecin milyonlarca yıl boyunca bölgedeki zeminin alçalmasına katkıda bulunduğunu ortaya koymuş. Makalede ayrıca, Afrika’nın doğusundan çıkan sıcak manto akıntısının (Afar plumu) kuzeye doğru akarak bu çökmenin bir bölümünü tetiklemiş olabileceği de öne sürülmüş. Haritalarda ve tomografi verilerinde, Türkiye'nin doğusunda manto kaynaklı yükselme, Irak’ın kuzeydoğusunda ise daha fazla çökme görülmüş. Yani çalışmada, Türkiye’nin altında doğrudan bir “yarık” tanımlanmıyor ama bu yeraltı süreçlerinin sınırında kaldığı, manto hareketlerinden etkilendiği ifade ediliyor.

Peki sosyal medyada bu çalışmayla ilgili yer alan abartılı ifadelerin kaynağı ne olabilir? Makalede geçen "slab tearing" (levha yırtılması) kavramı, bazı kullanıcılar tarafından yüzeyde dev bir çatlak oluşmuş gibi yorumlanmış. Oysa bu terim, yerin yüzlerce kilometre derininde gerçekleşen ve yalnızca jeolojik zaman ölçeğinde (bu yüzden milyonlarca yıl denilmiş) etkili bir süreçtir. Bu çalışmaya dayanarak Türkiye’nin Ortadoğu’dan "ayrılacağı" sonucuna varmak bilimsel temelden uzak bir iddiadır. Ayrıca Türkiye, araştırmanın merkezinde yer almıyor. Ancak bu çalışma, Neotetis okyanus levhasının güneydoğuya doğru yatay olarak yırtıldığını ve bu yırtılmanın güneydoğu Türkiye'den kuzeybatı İran'a kadar uzandığını göstermiş. Bu süreç, özellikle Irak'ın Kürdistan bölgesinde, yüzeydeki çökmeyi ve tortul birikimini etkileyen derin jeodinamik bir olaydır. Kısacası bu yanlış yorumlar, teknik terimlerin bağlamından koparılması ve sansasyon arayışıyla yayılmışa benziyor.