Küresel Güçlü Şehirler Endeksi: 2013’ten 2023’e İstanbul

Geçtiğimiz günlerde Küresel Güçlü Şehirler Endeksi(GPCİ)’nin 2023 yılı verileri yayınlandı. Institute for Urban Strategies (Kentsel Stratejiler Enstitüsü - IUS) tarafından her yıl yayınlanan bu endeks şehirleri coğrafi konumlarından koparıp; şehirlerin kültürel çeşitlilik, ekonomik dinamikler, sürdürülebilirlik gibi göstergelerdeki konumunu değerlendiriyor. Küresel Güçlü Şehirler Endeksi küresel şehirler arasındaki dinamik değişimleri ve hangi şehirlerin küresel arenada daha öne çıktığını belirlemek için bir rehber görevi görüyor. 2008’deki ilk Küresel Güçlü Şehir Endeksi’nin yayınlanmasından bu yana, IUS medya ve web sitesi aracılığıyla bulgularını dünya çapında aktif olarak tanıtıyor. 

Endekste değerlendirmek üzere seçilen şehirler, mevcut etkili şehir sıralamasında ilk 20'de yer alan şehirler ya da mevcut etkili uluslararası rekabetçilik sıralamalarında ilk 20'de yer alan ülkelerin büyük şehirleri arasından seçiliyor. Bu iki kriteri karşılamayan ancak GPCI Yürütme Komitesi tarafından dahil edilmesi uygun görülen şehirler de listede yer alıyor.

IUS ölçümlerini 2019 yılına kadar 44 ülke arasında gerçekleştiriyordu. 2019 yılındaki endekse Melbourne, Helsinki, Dublin ve Tel Aviv eklenerek, değerlendirmeye alınan şehir sayısı 48’e yükseltildi. Küresel Güçlü Şehirler Endeksi’nde Türkiye’nin şehirlerinden yalnızca İstanbul değerlendirmeye alınıyor. 

Küresel Güçlü Şehirler Endeksi, şehirleri 6 kentsel işlev üzerinden değerlendiriyor. Bu işlevler; ekonomi, ar-ge, kültürel etkileşim, yaşanabilirlik, çevre ve ulaşılabilirlik. Her bir işlev birden fazla gösterge grubunu ve göstergeyi içeriyor. Endekste toplamda 70 gösterge kullanılıyor. Göstergelerden toplanan puanlar ile şehirlerin sıralaması ortaya çıkıyor. Toplanabilecek en yüksek toplam puan ise 2,600. 

Ekonomi kategorisinde altı gösterge grubu bulunuyor; Pazar büyüklüğü, pazar cazibesi, ekonomik canlılık, insan sermayesi, iş ortamı ve iş yapma kolaylığı. Bu altı gösterge grubunda gayri safi yurtiçi hasıla, toplam istihdam, ücret seviyesi, iş riski gibi ekonomik verilere ilişkin 13 farklı gösterge bulunuyor. Listenin en yüksek puanlı kategorisi olan ekonomi 600 puan üzerinden değerlendiriliyor. 2020 yılında 42. sırada olan ve üç sene bu yerini koruyan İstanbul, 2023 yılında 39. sıraya yükseldi. Son 10 senede şehrin listede yükselebildiği en yüksek derece ise 2014 yılında yerleştiği 21. sıra.

Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) kategorisinde üç gösterge grubu bulunuyor; Akademik kaynaklar, araştırma ortamı ve inovasyon. Bu gruplarda yer alan; araştırmacı sayısı, Ar-Ge harcamaları, uluslararası öğrenci sayısı, patent ve start-up sayısı gibi göstergeler ile şehirlerin akademik alandaki gelişimi 300 puan üzerinden değerlendiriliyor. İstanbul araştırma ve geliştirme kategorisinde 2023 yılında 30. sırada yer alıyor. Şehrin geçmiş değerlendirmelerde ulaşabildiği en yüksek konum 2015 ve 2016 yıllarında iki kez elde ettiği 21. sıra.

Kültürel etkileşim kategorisinde beş gösterge grubu bulunuyor; Turizm kaynakları, kültürel tesisler, trend belirleme potansiyeli, ziyaretçi olanakları ve uluslararası etkileşim. Kültürel etkileşimin ölçülebilmesi için kullanılan göstergeler arasında tiyatro, stadyum, müze, otel ve lüks otel sayısı yer alıyor. Aynı zamanda şehirdeki kültürel etkinliklerin ve uluslararası konferansların sayısı, gece hayatı, alışveriş ve yeme-içme seçenekleri de inceleniyor. Kültürel etkileşim alanında şehirler 500 puan üzerinden değerlendiriliyor.Kültürel etkileşim, İstanbul’u küresel arenada en çok öne çıkaran kategori. Son iki senedir 6. sırada yer alan şehrin en düşük konumu 2017 yılında yer aldığı 16. Sıra. Son on yıla bakıldığında, İstanbul’un kültürel etkileşim kategorisinde en yüksek sıralara eriştiği görülüyor.

Yaşanabilirlik kategorisinde çalışma ortamı, yaşam maliyeti, esenlik, yaşam kolaylığı, güvenlik ve emniyet olmak üzere beş gösterge grubu bulunuyor. Şehirlerin yaşanabilirliklerinin ölçülmesi için toplam işsizlik oranı, konut kirası, sosyal özgürlük ve eşitlik, ruhsal sağlık riski, doktor sayısı, restoran sayısı gibi vatandaşların yaşam kalitesini etkileyen göstergeler inceleniyor. Yaşanabilirlik kategorisinde şehirler 500 puan üzerinden değerlendiriliyor.2023 yılında yaşanabilirlik kategorisinde 48 ülke arasında 42. sırada yer alan İstanbul’un 2022 yılına kıyasla 8 sıra düştüğü görülüyor. İstanbul’un yaşanabilirlik kategorisinde elde ettiği en yüksek konum 2014 yılındaki 26. sıra.

Çevre kategorisinde üç gösterge grubu bulunuyor; sürdürülebilirlik, atmosferik hava kalitesi ve kentsel çevre. Bu kısımda şehirlerin yenilenebilir enerji ve atık geri dönüşüm oranları, hava ve su kalitesi, kişi başına düşen Co2 emisyonu gibi iklim değişikliği ve çevre ile ilgili göstergeler inceleniyor. Çevre kategorisinde şehirler 300 puan üzerinden değerlendiriliyor.Çevre kategorisi İstanbul’un en alt sıralarda kaldığı alanlardan biri. 2019 yılında 48 ülke arasında 44. Sırada yer alan şehir sonraki yıllarda gelişim göstererek konumunu 30. sıraya kadar yukarı taşısa da 2023 yılında tekrar düşüşe geçerek 39. Sıraya gerilediği görülüyor.

Ulaşılabilirlik kategorisindeki gösterge grupları ise uluslararası ağ, hava taşıma kapasitesi, şehir içi ulaşım, ve ulaşım konforu. İstasyon yoğunluğu, işe gidiş süresi, toplu taşıma kullanımı, ortalama sürüş hızı gibi ulaşıma dair pek çok gösterge ile şehirler 400 puan üzerinden değerlendiriliyor.Ulaşılabilirlik İstanbul’un güçlü olduğu bir diğer kategori. 2021 yılı dışında İstanbul ulaşılabilirlik kategorisinde hep ilk 20 içerisinde yer alıyor. 2023 yılında 12.sırada olan şehir 2014 ve 2016 yıllarında 9. Sırada yer alarak bu kategorideki en yüksek sırasını elde etmiş.

Tüm bu kategorilerin toplamı ile elde edilen sıralama, küresel arenadaki en güçlü şehirlerin listesini ortaya koyuyor. Londra, New York, Paris, Tokyo ve Singapur 2009’dan bu yana sıraları kendi içlerinde değişse de endeksteki ilk beş şehir arasında yer alıyor. 2016’dan 2023’e kadar yayımlanan tüm endekslerde ise ilk beş sıralamasının sıra değişmeksizin Londra, New York, Tokyo, Paris ve Singapur şehirleri olduğu görülüyor.  2023'te tavan puan olan 2600'e en çok yaklaşarak birinci olan şehir yine Londra oluyor. 

İstanbul, Küresel Güçlü Şehirler Endeksi’nde nihai listede genellikle 30’uncu sıralarda yer alıyor. 2014 yılında 901.2 ve 2016 yılında 959.4 puan toplayarak iki kez en yüksek sırası olan 21.liği elde eden İstanbul, 2023 yılında 1017.2 puan ile 30. sırada yer alıyor.