İntihar Oranları Artıyor

İntihar, bireylerin kişisel travmaları, toplumsal bağlar ve çevresel faktörlerle şekillenen, hem bireysel hem de toplumsal etkiler yaratan bir olgudur. Bu olgu yalnızca bireysel bir karar olarak görülemeyecek kadar çok katmanlıdır. İntihar toplumsal yapılar, kültürel normlar, ekonomik koşullar ve psikolojik durumların birey üzerindeki etkisinin bir sonucudur. 

Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre her yıl 720 binden fazla kişi intihar nedeniyle yaşamını yitiriyor. Dünyada 15 - 29 yaş aralığındaki bireylerde intihar üçüncü en yaygın ölüm nedeni olurken tüm intiharların yüzde %73’ü düşük veya orta gelirli ülkelerde gerçekleşiyor. DSÖ tarafından da halk sağlığı sorunu olarak nitelendirilen intihar, özellikle sosyal medyada yaygınlaşan intihar haberleriyle daha çok görünür hale geliyor. Bu durum yıllar boyunca sosyologların tartıştığı intihar bulaşıcı mıdır? sorusunu akla getiriyor. 

İntiharın bulaşıcılığı kavramı bir intihar haberine ya da intihara ilişkin içeriklere maruz kalan bazı bireylerin benzer davranışlar sergileme riskinin artmasını ifade ediyor. Bilimsel araştırmalar, intihar haberlerinin yaygınlaşması ile toplumda intihar vakalarının arttığını, toplumda tanınan kişilerin intiharlarının da etkisi olduğunu ortaya koyuyor. Özellikle bir intihar olayı hakkında kapsamlı ve tekrarlı bir şekilde bilgiye maruz kalmanın savunmasız kişilerde kopya intihar davranışlarını tetikleyebileceği öne sürülüyor.   

Medya aracılığıyla intiharın bulaşıcı olabileceğini ifade eden Werther etkisi kavramına ilişkin çalışmalar, özellikle tanınmış kişilerin intiharlarının ardından genel nüfusta intihar oranlarında belirgin artışlar ortaya koydu. Örneğin ünlü aktrist Marilyn Monroe'nun 1962’deki intiharı sonrasında Amerika Birleşik Devletleri’nde intihar oranında önceki dönem ortalamalarına göre %12, İngiltere ve Galler’de ise %10 artış gözlemlendi. 

Fakat "bulaş" endişesi ile intihar haberlerinin sansürlenmesi, intiharların artışını engellemek için bir çözüm değildir. Medyada intihar haberlerinin gösterilmesinin yararlı etkilerine ilişkin araştırmalar da bulunuyor. Werther etkisinin tersi olan Papageno etkisine göre, medyada intihara yönelik alternatif çözüm yollarının ve yardım aramanın vurgulanması intihar oranları azaltılabilir. Örneğin Avusturya’da yapılan araştırmada, gazetelerde intiharı önleme yönergelerine uygun şekilde hazırlanan, intiharı özendirmeyen, çözüm odaklı haberlerin yayımlanmasından sonra ülkede yılda ortalama 81 daha az intihar vakası görüldüğünü ortaya konuldu.

Bu noktada, intiharın bir halk sağlığı sorunu olduğunu ve toplumsal bir olgu olarak görünür kılınmasının gerektiğini vurgulamak önemlidir. Ancak, bu görünürlüğün sorumlu bir şekilde sağlanması gerekiyor. Toplumun daha bilinçli hale gelmesi, intihar oranlarını düşürme çabalarında önemli bir adımdır. Türkiye’de intiharlara dair veriler, TÜİK tarafından her yıl yayımlanan Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri bülteni ile takip edilebiliyor. Bu veriler ışığında, 2024 yılında Türkiye’de yaşanan intiharlara ilişkin derlediğimiz verileri aşağıda sunuyoruz.

Yazıya başlamadan önce, intihar düşüncesi ve eyleminin bir psikiyatrik rahatsızlık semptomu ya da belirtisi olduğunu ve önlenebilir ölüm sebepleri arasında ilk sırada yer aldığını hatırlatmak isteriz. Eğer bir tanıdığınız ya da siz kendinizi bu düşünceye yakın hissediyorsanız, güvendiğiniz yakınlarınızdan, sağlık birimlerinin psikoloji bölümlerinden ve psikolojik danışmanlık merkezlerinden yardım talep etmeyi ertelememeniz önemlidir. 

Türkiye’de intihar kelimesinin Google’da aranma sıklığı incelendiğinde , 2004 yılından bu yana genel bir artış olduğu görülüyor. Özellikle bazı dönemlerde öne çıkan intihar haberleri, kelimenin aranma sıklığını 2014, 2017 ve 2019 yıllarında zirveye çıkarmış. 

Google Trends verileri, bir kelimenin aranma sıklığını zamanla karşılaştırarak gösterir. Buna göre 100 değeri kelimenin en yüksek popülerliğe ulaştığı zamanı, 50 değeri ise bu popülerliğin yarısı kadar aranma yapılan zamanı ifade eder. Bu yıllarda aramanın popülerleşmesinin en önemli sebebi, medyada geniş yankı bulan bazı intihar haberlerinin yayılmış olması.

Türkiye'de 2024 yılında 4460 intihar vakası yaşandı. 

 2024 yılında kaba intihar hızının en yüksek olduğu il Karaman. Karaman’ın ardından Bartın, Aydın, Tunceli ve Burdur illeri yer alıyor. En düşük kaba intihar hızı ise Sinop’ta. Sinop’u Ağrı, Rize, Amasya ve Giresun takip ediyor. Kaba intihar hızı, her 100 bin kişi başına düşen intihar sayısı anlamına geliyor.

İntihar sayısının en yüksek olduğu iller ise sırasıyla İstanbul, Ankara, İzmir ve Adana.

İntiharların büyük bir bölümünün nedeni bilinmiyor. İntihar sebebi olarak tespit edilebilen nedenler arasında hastalık ilk sırada yer alıyor. İntihar eyleminin erkeklerde kadınlardan daha fazla görülmesinin yanı sıra, cinsiyetlere göre intihar nedenleri de farklılık gösteriyor. Örneğin geçim zorluğu erkekler için ikinci sırada yer alan bir nedenken, kadınlarda aile geçimsizliği ikinci sırada bulunuyor.

Cinsiyet ve eğitim durumuna göre intihar oranlarında özellikle bazı eğitim seviyelerinde dikkat çekici artışlar yaşandığı görülüyor. Özellikle lise ve dengi eğitim düzeyinde, erkeklerde oran 2022’de %29,9 iken 2024’te %33,8’e çıkmış. Kadınlarda ise aynı kategoride %21,3’ten %25’e yükselmiş.2016'dan 2024'e kadar olan veriler, eğitim seviyesi düştükçe intihar oranlarının kadınlarda daha yüksek seyrettiğini gösteriyor. “Okuma yazma bilmeyen” ve “bir okul bitirmeyen” gruplarda kadın intihar oranları erkeklerin  iki katından daha fazla bir seviyede. 2016 yılında “okuma yazma bilmeyen kadınlarda” intihar oranı %8,3 iken 2024’te bu oran %3,4’e gerilemiş. Bu, yüzdelik oranlarda azalmaya işaret etse de bu grupta kadınların hala ciddi risk altında olduğunu gösteriyor. Erkeklerde ise aynı kategoride oran %2,3’ten %0,4’e düşmüş.İlkokul düzeyine gelindiğinde her iki cinsiyette de yıllar içinde düzenli bir düşüş gözleniyor. Bu durum, bu eğitim seviyesindeki bireyler arasında intihar riskinin azaldığına işaret etse de hala toplam içinde büyük bir paya sahip olduklarını gösteriyor. 

Her iki cinsiyet için de en çok intihar artışı lise ve yükseköğretim seviyelerinde yaşanmış.

2024 ölüm istatistikleri son iki senedir düşüşte olan kaba intihar hızının artmakta olduğunu gösteriyor.

2000’li yıllardan itibaren 4 seviyesine yükselen kaba intihar hızının 2022’ye dek sürekli artış gösteriyordu. Özellikle 2017-2021 aralığında 1.04 puanlık bir artış yaşanmıştı. 2021-2023 yılları arasında bu artış yerini düşüşe bıraksa da 2024 yılında kaba intihar hızı şimdiye kadarki en yüksek değerec ulaşarak 5,22 oldu. Bu değer 100 bin kişide yaklaşık 5 intiharın yaşandığı anlamına geliyor.