Kur Değişimi İlaç Sektörünü Etkiledi

Türkiye’de bazı tansiyon, diyabet, çocuk ilaçları, antibiyotik, kanser, hormon ve psikiyatrik ilaçlar eczanelerde bulunamıyor. Türkiye’de ilaç fiyatları yılda bir kez güncelleniyor ve ilaçlarda uygulanan bir yıllık sabit kur her yılın sonunda bir ilaç krizini ortaya çıkarıyor ancak 2021 yılında ilaç krizi biraz daha erken başlamıştı. Salgın nedeniyle geçtiğimiz yıl bazı ilaçların satışları karantina uygulamaları ve okulların kapalı olması nedeniyle negatif etkilendi. 2021 ilaç üretim planlamaları da 2020 yılı baz alınarak hesaplandı ve hammaddeye erişimde küresel bir sorun ortaya çıktı. Hem COVID-19 salgını nedeniyle küresel hammaddeye erişim sıkıntısının yaşanması hem de Türk lirasındaki değer kaybı ilaç krizini derinleştirdi. 

İlaç krizi genellikle ocak-şubat aylarında ortaya çıkıyordu. Her yılın şubat ayında güncellenen döviz kuru öncesinde pek çok ilaç eczaneler ve depolarda bulunamıyordu. Ancak son iki yıldır ilaç krizi bütün yıla yayıldı. Bu krizin ortaya çıkmasının farklı sebepleri bulunuyor. Döviz kurundaki artış ve ilaç kurunun sabitlenmesi, bazı ithal ilaç şirketlerinin Türkiye'ye ilaç vermek istememesi, hammaddede dışa bağımlı olunması, ilaç fiyat kararnamesi gibi sebepler ön plana çıkıyor.  

İlaç sektörü, toplum sağlığı ile doğrudan ilişkili olması nedeniyle klasik mal ve hizmet sektörlerinden farklı bir yapıya sahip. Sektör bu farklı yapısı nedeniyle dünyanın pek çok ülkesinde yoğun düzenlemelere tabi tutuluyor. Bu düzenlemeler sadece güvenilirlik ve etkinlik ile ilgili değil aynı zamanda kâr marjlarının ve dağıtım kanallarının faaliyet alanlarını da içeriyor. Düzenlemelerin temel gerekçesi ilaçların ülke genelinde bulunabilir ve uygun fiyatlarla satın alınabilir olması.

Sağlık Bakanlığı, ilaçların tüketiciye uygun şartlarda ulaşabilmesini sağlamak amacıyla azami fiyat belirliyor. İlaç fiyatları belirlenirken Avrupa Birliği üyesi beş ila on ülke kadar kaynak ülke belirleniyor. Kaynak ülkelerin referans fiyatları depoculara satış fiyatı olarak yansıyor. Gerçek kaynak fiyat para birimi avro kullanılırken, ilaçların fiyatlandırılmasında kullanılacak Türk lirası cinsinden 1 avro değeri bir önceki yılın Resmi Gazetede ilan edilen gösterge kuru niteliğindeki TCMB’nin günlük avro satış kuru esas alınıyor. 2022 yılının ilk ilaç fiyat güncellemesi, 14 Şubat 2022 tarihinde Sağlık Bakanlığı’na bağlı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu, 2022 yılı için beşeri tıbbi ürünlerin fiyatlandırılmasında kullanılan 1 avro değerini 4,57 TL’den 6,29 TL’ye arttırdığını açıklamasıyla geldi. 

İkinci fiyat güncellemesi ise 8 Temmuz 2022 tarihinde "Beşeri Tıbbi Ürünlerin Fiyatlandırılmasına Dair Kararda Değişiklik Yapılması Hakkında Karar" Resmi Gazete'de yayımlandı. İlgili kararda, Türk Lirası cinsinden bir Euro değeri %25 artırılarak, 6,20 TL'den 7,86 TL'ye çıkarıldı. 12 Ekim 2022 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanan karara göre ilaç fiyatlarında baz alınan eczacıların kar satışları %25'ten %28'e çıkarıldı. Depocuların kar oranları ise değişmedi. 

2022'nin son aylarında en basit ilaçların bile bulunamaması sebebiyle vatandaşların yaşadığı zorluklar basına yansımaya devam ederken Sağlık Bakanı Fahrettin Koca'da TBMM Genel Kurulu'nda ilaç sorununa ilişkin açıklama yaptı. Koca, piyasada eksikliği hissedilen ilaçlar olduğunu inkar etme düşüncesi olmadığını ve gerek ilaç ve hammadde tedariki ile ilgili küresel arz sorunu gerekse kur farkı kaynaklı fiyatlama problemi olduğunu ifade etti. "Bir başka sorun da kur güncellemesinin dönemsel olarak yılda bir kez, şubat ayında gerçekleşmesidir. Bu tarih yaklaştıkça stok sorunları baş göstermektedir. Sorunun farkındayız ve çözümümüz vari Müsterih olunuz. Hastalarımıza biilaç bırakmayız. Sorunu en kısa sürede çözeceğiz . İlaç soran bulacak, sorun arayan bulamayacak." ifadelerini de sözlerine ekledi. 

İlaç sorununu çözmeye yönelik karar, 14 Aralık 2022 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlandı. Beşeri tıbbi ürünlerin fiyatlandırılmasında kullanacak Türk lirası cinsinden 1 Avro değeri, 2023 yılı için, yüzde 37,10 artırıldı. Normal şartlarda 2023 yılının Şubat ayında yapılması gereken fiyat güncellemesi iki ay öne çekilmiş oldu. 

Türk Eczacılar Birliği Başkanı Arman Üney, 6 Aralık 2022'de yaptığı basın açıklamasında ilaçların yüzde 25'ine erişim sağlanamadığını vurgularken bu durumun piyasada her dört ilaçtan birinin bulunmadığı anlamına geldiğini ifade etti. 

CHP Adana Milletvekili Burhanettin Bulut, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda, Sağlık Bakanı Fahrettin Koca'ya eczanelerde ilaç bulunamamasının sebebini sordu. Eczane raflarında beş ilaçtan birinin olmadığını tespit edilen 650 kalem ilacın raflarda bulunmadığını ifade etti. "Bu ilaçların içinde kanser ilaçları, diyabetik ilaçlar ve grip ilaçları da olmak üzere aklınıza gelecek tüm gruplarda ilaç eksikliği var. İktidar kanadı ilaç fiyatlarına zam yaparak bu sorunu çözebileceğini sanıyor. Türkiye'de ilaç fiyatlaması Avro kuru üzerinden yapılıyor. Şu an ki fiyatlandırma kuru 7,86 Avro. Yani reel kurun yarısından az. O nedenle Türkiye'de yeterince ilaç üretilmiyor ya da ithal edilemiyor; bunun çözülmesi gerekiyor. Vatandaş eczanede ilaç bulamıyor; eczacı da sıkıntıda." ifadelerini kullandı.  Adana Milletvekili Bulut'a yazılı yanıt veren Fahrettin Koca, “Ülkemizde son bir yılda piyasaya arz edilen ilaç sayısı kutu bazında bir önceki yıla nazaran yüzde 13.5 oranında artarak 2.6 milyar kutuya ulaşmış olup global düzeyde yaşanan tedarik sıkıntılarından farklı olarak ilaçların piyasaya arzında ülkemiz özelinde genele matuf ve süreğen bir sorun bulunmamaktadır.” ifadelerini kullandı. 

2021 yılında Türk Eczacılar Birliği, ilaç bulunamamasına ilişkin basın açıklamasında bulunmuştu, Sahadan, eczacı kooperatiflerinden, meslektaşlardan alınan bilgilere göre yaklaşık 645'ten fazla ilacın piyasada bulunmadığını ifade etmişti. Piyasada bulunmayan ilaçların sayısındaki artışın temel nedeninin 19 Şubat 2021 tarihindeki belirlenen kur ile güncel kur arasında fark olması. Kur farkı pek çok ilaç firmasının ülkemize ilaç vermemesine ya da hammaddeleri yurtdışından gelen ilaç üreten yerli ilaç firmalarının ilaçları üretememesine sebep oluyor. Türkiye Eczacılar Birliği basın açıklamasından sonra çağrılarını pek çok kez yeniledi.

2021'de piyasada ilaç bulunamadığı yönündeki konuya ilişkin Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu , “Son günlerde basında yer alan döviz kurundaki yükseliş nedeniyle bazı ilaçlara erişilemediği yönündeki haberler üzerine Türkiye genelindeki ilaç firmaları, ecza depoları ve eczanelerimize yönelik denetimler kurumumuzca sıklaştırılmıştır.” açıklamasında bulunmuştu.

2021 yılında ilaç fiyatları için sabitlenmiş kurun belirlenmesinin ardından döviz kuru çok hızlı artış göstermişti. 2021 yılında sabitlenen kur ile dönemlik kur arasında yüzde 140'a varan bir makas oluşmuştu. 2022 yılına gelindiğinde ise ilaç fiyatları için belirlenen sabit kur güncel döviz kurunun altında kaldı. 2022'de üçüncü kez güncelenen sabit kur ile güncel kur arasında yaklaşık 9 lira fark bulunuyor.  

İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası (İEİS) Başkanı ve Abdi İbrahim Yönetim Kurulu Başkanı Nezih Barut, ilaç sorununun bir kısmının küresel hammaddeye erişim sıkıntısından kaynaklandığını belirtirken kur atışlarının da çok büyük etkisi olduğunun altını çizdi. Barut, “Bazı ilaçları zararına satıyoruz, satmamız gerektiğini düşünüyoruz. Ama ilaçlarda o kadar büyük zararlar var ki firmalar bu zararları karşılayamıyor diye düşünüyorum. İthal edemiyor ya da yurtdışından çok kısıtlı geliyor.” ifadelerini sözlerine ekledi. Diğer taraftan da hammadde, elektrik, doğalgaz, ambalaj ve lojistik gibi üretim maliyetlerindeki artış ilaç satışlarını etkiliyor.

Tüm Eczacı Kooperatifleri Birliği Başkanı Sait Yücel verdiği demeçte, mevcut sistemde depolarda tüm ilaçların kayıt aldığında olduğunu ve istek doğrultusunda sistemden kontrol edilebildiğini ifade etti. Yücel’e göre, ilaç sorununun temelinde yılda bir kez belirlenen sabit kur ve güncel kur arasındaki makas yer alıyor. 2022 aralık ayı ortalaması dikkate alındığında, Euro/TL paritesi ilaç fiyatlarında 14 Aralık 2022 tarihinde belirlenen sabitlenmiş kurun yaklaşık %84 üzerinde seyrediyor.