Video, İstanbul'un Kaydedilen İlk Görüntüleri mi?

İnternet üzerinde birçok platformda 40 saniyelik bir video kaydı, İstanbul’un kaydedildiği ilk film olduğuna yönelik iddialar ile birlikte paylaşılıyor. Süleymaniye Camii, Haliç’te bekleyen gemiler, Galata Köprüsü’nde yürüyen yayalar ve bir çift kürek yardımıyla ilerleyen bir kayığın seçilebildiği kısa görüntüden yakalanan birkaç an, tersine görsel arama motorları üzerinde aratıldığında, şimdiye kadar yapılan paylaşımlarda da Alexandre Promio’ya verilen atıflar ile karşılaşılıyor. Kaydın 1897 yılında gerçekleştirildiği de paylaşımlarda yer alan notlar arasında.

İlk kameranın, 1816’da Joseph Nicéphore Niépce tarafından icat edildiği ve 1882’de, Fransız bilim insanı Etienne-Jules Marey’nin, peşi sıra gelen görüntüleri saniyede 12 tane olmak üzere, bir silindir içinde hapsedebilen kronofotografik tabancayı icat ettiği biliniyor. Bu teknik gelişmeleri takiben sinemanın da doğuşu anlamına gelen ilk sinematografların icat ve patentlenme süreci peş peşe bir yarış şeklinde gerçekleşti.

Thomas Edison’un ekibine dahil William Kennedy Laurie Dickson’ın icat ettiği, 35 mm filmler ile çalışan Kinetograph isimli ilk patentin kaydı 1892 yılına ait. Bununla birlikte, tasarımın nihai üründen eksik özelliklere sahip planlarına takriben 1888’de başlandığı bilgisine sahibiz. Yine 1888 tarihli ‘Roundhay Garden Scene’ yani tarihin ilk video kaydı ise Edison ya da ekibi yerine, Fransız sanatçı Louis Le Prince’e ait. Bu kayıt, Le Prince’in ‘hareketli görüntüleri hapsedebilmiş’ ilk kişi olduğunun, dolayısıyla ilk video kameranın da ona ait olduğunu savunan başka bir anlatının da temel kanıtı. Le Prince’in, Eylül 1890’da kamerasıyla Amerika’ya doğru bir tur yapmak üzere ve patent süreci son bulmadan hemen önce ortalıktan kaybolması ve eşinin olayın ardından suikast şüphesinde bulunması, video kayıtlarının tarihini henüz çözülmemiş bir spekülasyon ile sürdürüyor.

İlk defa 1892’de patentlenen sinematograf cihazının yeni bir versiyonunu üreten August ve Louis Lumière kardeşlerin daha hafif, elektrik kullanmaya gereksinim duymayan özel sinematografı henüz 1895’de patentlenmiş ve 1897 sonlarında dünya üzerinde kullanılan Lumiere Sinematograflarının sayısı, yüzlere ulaşırken 750’nin üzerinde kısa film kaydedilmiş. Sinema tarihinin sahnelenen ilk kayıtlarından bazıları olan bu görüntüler o dönem yayınlanırken her zaman ‘Lumiere Sinematografı’ imzası yer almış, fakat görüntüleri kaydeden tarihin ilk yönetmenlerinin isimleri çoğunlukla gizli kalmış. Promio (1868-1926), İtalyan kökenli bir fotoğrafçı ve o yıllarda ‘Lumiere Sinematografı’na sahip, kayıtlarda isminin de yer aldığı ilk ‘Lumiere Gezginleri’nden, dolayısıyla sinema tarihinin de bilinen ilk yönetmenlerinden bir tanesi.

1897’de, Dünya üzerinde 100’den fazla Lumiere Sinematografı ve bu kamera ile çekilmiş 750’den fazla film mevcuttu. En fazla 1 dakikalık bir süre için kaydedilebilen bu görüntülerin gücü, kısa haber görüntüleri için kullanıldığı gibi, kısa bir an için Batı’ya farklı coğrafyaları gösterebilmek için bir araç olarak da ilgi çekti. Çok işlevli ve kolay kullanılabilen Lumiere Kameraları, bu amaçla birden fazla gezgin görüntü yönetmeni tarafından dünyanın sayılı bölgelerini ilk kez yakalayacakları yolculuklara çıktılar. Alexandre Promio da aynı hedefle 1896 ve 1897’de İspanya, İtalya, İsviçre ve Türkiye’yi dolaştı ve iddialarda öne sürüldüğü gibi İstanbul’un kaydedilmiş ilk görüntülerini, Lumiere Kataloğu’nda belirtildiği üzere 3 - 25 Nisan 1897 tarihleri arasında kaydetti. Lumiere Kataloğu’nda yer alan bu görüntüler, daha sonra iyileştirilip renklendirildi. 

Promio’nun Türkiye seyahatine dair notları, 1925 baskı ‘Başlangıcından Günümüze Sinematografın Tarihi’ kitabında şöyle aktarılmış:

“Fotoğraf makinemi tanıtmakta yaşadığım büyük zorluk dışında, Türkiye gezim hakkında söyleyecek çok az şeyim var. O zamanlar Abdülhamid'in Türkiye'sinde kranklı herhangi bir alet şüpheliydi; Ücretsiz giriş elde etmek için Fransız Büyükelçiliği'ni ve ardından bir yetkilinin elinde zekice unutulmuş birkaç madeni parayı getirmek gerekiyordu. Sonunda Konstantinopolis, Smyrna, Jaffa, Kudüs vb. yerlerde faaliyet gösterebildim.”

Bir Instagram hesabı tarafından paylaşılan videonun, İstanbul’un kaydedilmiş ilk görüntüleri olduğu iddia edilmişti. Galata Köprüsü yakınlarında 1897 yılında kaydedilen görüntüler, dünya sinema tarihinin bilinen ilk yönetmenlerinden biri olan Alexandre Promio tarafından portatif özellikleriyle öne çıkan ve sinemanın gelişiminde önemli bir rol oynayan Lumiere Sinematograflarından biri ile, yönetmenin 1896 ve 1897 yılları arasında dünyadan görüntüler yakalamak üzere İspanya, İtalya, İsviçre ve Türkiye’yi dolaştığı seyahati sırasında çekildi. Nisan 1897’ye ait kayıt, İstanbul’un kaydedilmiş ilk görüntüleri arasında.