Yerel Seçim Sonuçlarına Neler Etkide Bulundu?

Türkiye’de 2024 yerel seçimleri 31 Mart 2024 tarihinde yapıldı. 2024 Mahalli İdareler Seçimi’ne ittifaksız katılan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), resmi olmayan sonuçlara göre 1977 seçimlerinden bu yana ilk defa birinci parti olarak tarihi bir başarıya imza attı. 2002 yılından bu yana iktidarda olan Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) ise seçimlerden ilk defa yenilgiyle ayrıldı. 

Katılım oranının yüzde 78 olarak açıklandığı seçimlerde Türkiye genelinde CHP yüzde 37.8, AK Parti yüzde 35.5, Yeniden Refah Partisi yüzde 6.2, DEM Parti yüzde 5.7, MHP yüzde 5, İYİ Parti ise yüzde 3.8 oy aldı. 6 büyükşehir ve 23 il merkezinde belediye başkanlığının bir partiden diğerine geçtiği seçimlerde CHP, AK Parti’nin elinden 3 büyükşehir ve 7 il belediyesini alırken, Cumhur İttifakı’nın bir diğer ortağı MHP’den de 1 büyükşehir ve 4 il merkezini aldı. 

AK Parti’nin kazandığı belediye sayısının 39’dan 24’e düştüğü, CHP’nin ise 21’den 35’e yükseldiği, genel kanıya göre Türkiye’deki siyasi atmosferde önemli bir değişimi işaret eden 2024 yerel seçimlerine  etki eden temel faktör olarak Türkiye’nin mevcut ekonomik durumu gösteriliyor. Yüksek enflasyon, Türk lirasının değer kaybı, tüketici güveninin eksi pozisyonda olması ve emeklilerin durumunun seçim sonuçlarında belirleyici bir rol oynadığı kabul ediliyor.

Türkiye’de uzun yıllardır ekonominin en önemli sorunlarından birisi tüketici fiyatlarındaki artış. Özellikle son birkaç yılda istikrarlı bir şekilde yüksek seviyelerde seyreden enflasyon oranları, alım gücünün azalması, gelir dağılımındaki dengesizlikler gibi birçok alanda kendini gösteriyor. 2024 yerel seçimlerinin iktidar partisi aleyhinde sonuçlanmasına sebep olan etkenlerden birisi olarak da Türkiye’nin enflasyonla sınavı görülüyor. 31 Mart 2024 yerel seçimleri öncesinde son açıklanan enflasyon verisi Şubat 2024’e aitti. TÜİK’e göre Şubat 2024’te tüketici fiyatlarındaki değişim bir önceki yıla göre yüzde 67, bir önceki aya göre ise yüzde 4,5 olmuştu. 2023 yılı enflasyon oranıysa yüzde 64,77 olarak kaydedilmişti. 

Tüketici fiyatlarındaki değişim incelendiğinde bir önceki yıla göre fiyatı en fazla artan harcama grupları dikkat çekiyor. Bu ana gruplar arasında eğitim, sağlık, ulaştırma, gıda ve alkolsüz içerikler gibi temel unsurlar yer alıyor. Bu dört gruptaki fiyat artış oranları sırasıyla yüzde 91, yüzde 81, yüzde 78 ve yüzde 71. 

2024 yerel seçimlerinde en dikkat çeken şehirlerin başında yine megakent İstanbul geldi. İstanbul’da CHP adayı Ekrem İmamoğlu oyların yüzde 51,09’unu, AK Parti adayı Murat Kurum ise yüzde 39,59’unu aldı. İstanbul’un ilçelerinde de CHP büyük bir zafer elde ederek 39 ilçeden 26’sını aldı. Bunlar arasında daha önce hiç kazanamadığı Beyoğlu ve uzun yıllardır AK Parti’nin kazandığı Üsküdar gibi ilçeler de bulunuyor. CHP’nin AK Parti’den 11, MHP’den ise bir belediye aldığı İstanbul’da, bu seçim zaferinde belediye başkanı Ekrem İmamoğlu’nun son beş yıllık karnesiyle birlikte ekonominin de büyük rol oynadığı görülüyor. 

İstanbul Planlama Ajansı’na göre, İstanbul’da yaşamanın maliyeti Ocak 2024’te bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 80,29 arttı. Şehirde dört kişilik bir ailenin ortalama yaşam maliyeti ise 53.058 lira olarak hesaplandı. Bu maliyet ise 2024 yılı asgari ücreti olan 17.002 liranın üç katından fazlasına tekabül ediyor. 

Türk lirasının ABD doları karşısında değer kaybetmesi ülkedeki ekonomik belirsizliğin ve güven eksikliğinin de bir göstergesi. TCMB verilerine göre 2019 yerel seçimlerine girilirken 1 ABD doları 5,65 TL’ye denk geliyordu. 31 Mart 2024 yerel seçimleri öncesindeyse 1 ABD doları 32,34 TL’ye yükseldi. Beş yıllık süre içinde Türk lirasının ABD doları karşısındaki değer kaybı yüzde 82,6’ya ulaşmış durumda. 2023 yılı genel seçimlerinden sonra uygulanmaya başlayan ekonomi politikasıyla birlikte politika faizi, Haziran 2023’ten bu yana 41 bin 500 baz puan artırıldı. Mart 2024 itibarıyla yüzde 50 politika faizine, yüzde 67 enflasyon oranına sahip Türkiye’de liranın yabancı para birimleri karşısındaki değer kaybı da devam etmekte. Halkta güvensizliğe yol açan bu durumun seçim sonuçlarına etki ettiği de düşünülüyor.

AK Parti tarafından 2024 yılı “Emekliler Yılı” olarak ilan edilmiş, emeklilerin alım gücünün iyileştirileceğine dair garantiler verilmişti. 31 Mart seçimleri öncesinde de muhalefet partilerinin en sık gündeme getirdiği konular arasında emekli maaşları ve hayat pahalılığı yer alıyordu. Öyle ki, AK Parti İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan Adayı Murat Kurum, katıldığı bir canlı yayında “Yerel seçimlerde emekli maaşını oylamıyoruz, CHP’li belediye bu seçimi aldığında emekli maaşı mı artacak?” yorumunda bulunmuştu. 

2024 yılının başında en düşük emekli maaşı 7 bin 500 liradan 10 bin liraya çıkarılmıştı. Maaş zammı açıklandığından bu yana yoksulluk sınırının altında kalan emekli maaşlarına yönelik başta sendikalar olmak üzere birçok kesimden itirazlar yükselmekte. Bununla birlikte Türkiye’de emekli maaşlarının asgari ücrete kıyasla her geçen yıl gerilediği görülmekte. 2023 Ocak’ta en düşük emekli maaşı asgari ücretin yüzde 69’u seviyesindeyken. 2024 yılında en yüzde 58 seviyesinde geriledi. AK Parti’nin Türkiye’de ilk kez iktidarı kazandığı 2002 yılında en düşük emekli maaşı asgari ücretin 1,3 katıydı. Emekli maaşıyla asgari ücret arasındaki fark 2015 yılından sonra kapandı ve 2016 yılında asgari ücret, en düşük emekli maaşını geride bıraktı. 2016’dan bu yana iki ücret arasında makasın açıldığı görülüyor. 

Yüksek Seçim Kurulu (YSK), 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde kayıtlı seçmen sayısını, 61 milyon 441 bin 882 olarak açıklamıştı. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göreyse 2023 yılı sonunda Türkiye’de 16 milyon 30 bin 256 emekli bulunuyor. Bu da 2024 seçimlerindeki her dört seçmenden birinin emeklilerden oluştuğunu gösteriyor. Emeklilerin süregelen ekonomik sorunlarının sonuçlara doğrudan etkide bulunduğundan bahsedilmekte. 

Anketler yoluyla belirlenen, belirli bir dönemde tüketicilerin ekonomik durumlarına ve genel ekonomiye ilişkin mevcut durum değerlendirmeleri ile gelecek dönem beklentilerine, harcama ve tasarruf eğilimlerine dair görüşlerini yansıtan Tüketici Güven Endeksi, ülkenin ekonomik durumunu değerlendirmek için kullanılan göstergelerden biri olmakla birlikte Türkiye’de seçim sonuçlarına dair bir ipucu da veriyor. 

Türkiye’de tüketici güven endeksinin son 20 yılı incelendiğinde endeksin seçim sonuçlarına ilişkin ipuçları sağladığı görülüyor. Tüketici güven endeksi 0-200 aralığında değer alabiliyor. Endeksin 100'den büyük olması tüketici güveninde iyimser durumu, 100'den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu gösteriyor. 

Aylara göre endeks incelendiğinde AK Parti’nin istediği sonuçları aldığı seçim aylarında endeksin 90 üzerinde olduğu, istediğini alamadığı seçimlerdeyse 90’ın altında olduğu görülüyor. Örneğin, AK Parti’nin yüzde 40,9 alarak tek başına hükümet kuracak çoğunluğu sağlayamadığı 2015 seçimlerinin yapıldığı Haziran ayında endeks 89,6’da kalmış. Seçimlerin tekrar edildiği ve AK Parti’nin yüzde 49,5’e ulaştığı Kasım 2015’te ise endeks değeri 95,2 olmuş. AK Parti’nin Ankara ve İstanbul gibi büyükşehirleri CHP’ye ilk defa kaybettiği 31 Mart 2019 yerel seçimlerinde de endeks değeri 81,1. 2023 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı ve 28. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri sürecindeyse endeks değerinin 2018 yılı Temmuz ayından sonra ilk defa 90’ın üzerine çıktığı görülüyor. Genel seçimin ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapıldığı Mayıs 2023’te endeks 91,1 değerini almış. 

2023 genel seçimlerinden sonra endekste yeniden bir düşüş eğilimi görülüyor. 2024 yerel seçimlerinin yapıldığı Mart ayında Tüketici Güven Endeksi değeri 79,4’tü.