Yeni Askerlik Sistemi

Askerlik sistemini yeniden düzenleyen Askeralma Kanunu, 25 Haziran 2019 Salı günü TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilmesinin ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından onaylandı. Böylece askerlik sistemine ilişkin önemli değişikliklere imza atıldı. Biz de kabul edilen yasa ile birlikte geçilen yeni askerlik sistemine ilişkin bilgileri derledik.

Anayasanın 72. maddesinde “vatan hizmeti her Türk’ün hakkı ve görevidir.” ibaresi yer alıyor. Askeralma Kanunu bu ifadeye dayanarak Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı her erkeği askerlik hizmeti yapmakla yükümlü kılıyor.

Askerlik sisteminde geçilen yeni düzende üç ana başlık önem arz ediyor: Askerlik hizmetinin süresinin kısaltılması, eğitim farkı olmaksızın askerliğin herkes için eşit sürede olması ve bedelli askerliğin kalıcı hale gelmesi.

Ayrıca yeni askerlik sisteminde askerlik hizmetinin; yedek subay, yedek astsubay, erbaş ve erlerce yapılması öngörülüyor.

Kanun’a göre askerlik çağı; nüfus kayıtlarına göre her erkeğin 20 yaşına girdiği yılın ocak ayının birinci gününden başlayan ve 41 yaşına girdiği yılın ocak ayının birinci gününe kadar geçen süreyi kapsıyor. Yine Kanun’da belirtildiği üzere askerlik çağı; yoklama, muvazzaflık ve yedeklik olmak üzere üç döneme ayrılıyor.

Yeni sistem ile gelen en büyük değişikliklerden biri zorunlu hizmet süresine ilişkin. Bilindiği üzere eski sistemde üniversite, yüksek lisans veya doktora mezunu hariç kişiler 12 ay zorunlu askerlik yapmakla yükümlülerdi. Yeni düzenlemeye göre ise eğitim farkı gözetmeksizin zorunlu askerlik süresi 6 aya indirildi. 6 aylık askerlik hizmetinin bir ayı ise temel askerlik eğitiminden oluşuyor. Bu kapsamda hizmet süresi; erbaş ve erler için 6 ay, yedek subay ve yedek astsubaylar için 12 ay olarak belirlendi.

Askeralma Kanunu’nun teklif edildiği ilk halinde hizmet süresinin düşürülmesi ve yükseltilmesine ilişkin cumhurbaşkanına geniş bir yetki alanı tanınmıştı. Ancak muhalefet partilerince eleştirilen bu yetki yeniden düzenlendi. Kanun’un kabul edildiği son halinde “hizmet sürelerini, ihtiyaca göre bir katına kadar artırmaya ya da yarısına kadar azaltmaya cumhurbaşkanınca karar verilir.” deniyor ve cumhurbaşkanınca belirlenecek bu hizmet süresinin altı aydan az olamayacağı da ayrıca belirtiliyor.

Kanun’un 5. maddesinin 3. fıkrasına göre erbaş ve erlerden istekli olanlar sıralı disiplin amirlerinin olumlu değerlendirmesi ile askerlik hizmetlerine altı ay daha devam edebilecekler. Bu şekilde askerlik hizmetine devam edenlerin vazgeçme taleplerinin kabul edilmeyeceği de belirtiliyor. Ayrıca askerlik süresini kendi isteği ile uzatan erbaş ve erler için ilk altı aylık hizmet süresi için ayrı, ikinci altı aylık hizmet süresi için ayrı terhis belgesi düzenlenecek.

Bunlara ek, bu kapsamda askerlik hizmetine devam edenlere görevlerinin devamı süresince, net asgari ücretten az olmamak üzere 23/2/1961 tarihli ve 257 sayılı Er ve Erbaş Harçlıkları Kanunu hükümlerine göre harçlık ödenecek.

Bunun yanı sıra Kanun’un aynı maddesine göre yedek subay ve yedek astsubay yetiştirme süreleri Bakanlıkça belirlenecek. Ayrıca askerlik çağının cumhurbaşkanınca beş yıla kadar uzatılabileceği ya da kısaltılabileceği de belirtiliyor.

Yeni sistemde, 4 yıl veya daha fazla süreli yükseköğretim kurumlarından mezun olanlar ile yetkili makamlarca dengi kabul edilen yurt dışı öğrenim kurumu mezunu olanlardan TSK'nın ihtiyaç miktarı kadarı yedek subay adayı olarak ayrılacak. Kanun’da belirtildiği üzere, yükümlülerin yedek subay adayı statüsüne ayrılmasında TSK'nın ihtiyacıyla birlikte yükümlülerin istekleri de dikkate alınacak.

Türk Silahlı Kuvvetleri'nin ihtiyaç duyduğu miktarda yedek subay ayrılmasının ardından kalan yükümlüler ise isteğe ve ihtiyaca bağlı olarak askerlik hizmetini yedek astsubay, erbaş ya da er olarak yerine getirecek. Daha detaylı bir şekilde ifade edersek kalan yükümlülerden istekli olanların içinden ihtiyaç miktarı kadarı yedek astsubay olarak ayrılacak. Diğerleri ise askerlik hizmetini erbaş ve er olarak yerine getirecek.

Düzenlemeye göre, TSK'nın ihtiyacı kadar yedek astsubay adayları;

1- 2 veya 3 yıl süreli yükseköğretim kurumlarından mezun olanlar ile yetkili makamlarca dengi olduğu kabul edilen yurt dışı öğrenim kurumlarından mezun olanlar

2- 4 yıl ve daha fazla süreli yükseköğretim kurumlarından mezunlar olanlar ile yetkili makamlarca dengi olduğu kabul edilen yurt dışı öğrenim kurumu mezunlarından istekli olanlar arasından seçilecek.

TSK'nın ihtiyaç duyduğu yedek astsubay miktarından fazla olan yükümlüler ise askerlik hizmetini erbaş ve er olarak yerine getirecek. Kanun’da belirtildiği üzere, yükümlülerin yedek astsubay adayı statüsüne ayrılmasında TSK'nın ihtiyacıyla birlikte yükümlülerin istekleri de dikkate alınacak.

Kanun’un 19. maddesi, kalıcı hale getirilen bedelli askerlik hizmetine ilişkin düzenlemeleri içeriyor. Bedelli askerlik ile ilgili hükümlerin seferberlik ve savaş halinde uygulanmayacağı da ayrıca dile getirilmiş.

Yeni askerlik sisteminde bedelli askerlik yapacak kişi sayısı, Milli Savunma Bakanlığınca TSK’nın ihtiyacı dikkate alınarak belirlenecek. Bedel miktarı ise 240 bin gösterge rakamının memur aylık katsayısıyla çarpımı sonucu bulunacak. Kanun’un ilgili hükmü gereği bedel, silahaltına alınmadan önce Bakanlıkça belirlenecek sürede istekli olanlar tarafından peşin olarak ödenecek. Bu doğrultuda istekli olanlar, bu bedeli ödeyip bir aylık temel eğitimi tamamlamaları halinde askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılacak.

İstekli sayısının bedelli askerlik için belirlenen sayıdan fazla olması halinde, bedelli askerlikten yararlanabilecek olanlar kura ile seçilecek. Bununla birlikte, bedelli askerlikten yararlanma hakkı elde edip vazgeçenlere yeni bir hak verilmeyecek.

Bu kapsamda sevke tabi olanlardan katılmayarak bakaya kalanlar ile aynı celpte sevke tabi tutulan emsallerinin terhise hak kazanacağı tarihe kadar katılmayanlar kapsam dışına çıkarılarak bu kişilere erbaş ve er statüsünde askerlik hizmetleri tamamlatılacak. Kapsam dışına çıkartılanlara talepleri halinde geri ödeme yapılacak.

Fiili askerlik hizmetine başlayanlar, bakaya durumunda bulunanlar ve yoklamasının yapıldığı tarihte yoklama kaçağı veya saklı olanlar bedelli askerlik hizmetinden yararlanamayacak.

Bedelli askerlik uygulaması kapsamında tahsil edilecek tutarlar, genel bütçeye gelir kaydedilmek üzere Bakanlık merkez muhasebe birimine yatırılacak.

Askeralma Kanunu’nun 38. ve 39. maddeleri yurt dışı erteleme ve dövizle askerlik yapma usulleri ile ilgili düzenlemeleri içeriyor. İlgili maddeye göre, dövizle askerlik hizmeti ile ilgili işlemlerin yapılmasında yetki ve sorumluluk Dışişleri Bakanlığı’nda bulunuyor. Seferberlik ve savaş halinde söz konusu maddelerin uygulanmayacağı da yine belirtiliyor.

38. maddeye göre, yabancı ülkelerde;

a) çalışma iznini de ihtiva eden oturma izni veya doğrudan çalışma iznine sahip olarak işçi, işveren veya bir meslek ya da sanat mensubu sıfatı ile bulunanlar,

b) yabancı bandıralı gemilerde gemi adamı statüsünde bulunanlar,

c) ikamet eden çok vatandaşlık hakkına sahip olanlar durumlarını ispata yarayan belgeler ile bağlı bulundukları Türk konsolosluklarına başvurmaları halinde bunların her türlü askerlik işlemleri 35 yaşını tamamladıkları yılın sonuna kadar ertelenebilecek.

Bunun yanı sıra, yukarıda geçen a) ve b) maddelerinde yer alan kişilerden yurt içinde geçirilen süreler haricinde olmak üzere; en az üç yıl fiilen çalışanlar ile bakanlıkça verilecek uzaktan eğitimi alanlar, durumlarını ispata yarayan belgeler ile bağlı bulundukları Türk konsoloslukları aracılığı ile askerlik şubelerine başvurarak dövizle askerlik hizmetinden yararlanabilecek.

c) maddesinde sözü edilen yurt dışında ikamet eden ve çok vatandaşlılık hakkına sahip olanlar ise en az 3 yıl süre ile fiilen yabancı ülkelerde bulunmaları halinde, çalışma şartı aranmaksızın dövizle askerlik hizmetinden faydalanabilecek.

Dövizle askerlik hizmeti için başvuranlar; belirlenen gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak tutarın, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca her yılın ilk mesai günü tespit edilen döviz alış kuruna göre avro veya karşılığı kadar konvertibl yabancı ülke parasını başvuru tarihinde peşin ödemeleri halinde askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılacak.

Dövizle askerlik hizmetinden yararlanmak üzere yaptıkları başvuruları kabul edilenlerden; ödemeleri gereken yabancı ülke parasını ödemeyenler ya da ücret veya maaşları yurt içinden transfer edilenler bedelli askerlik hizmetinden faydalanamayacak. Bunun yanı sıra, yabancı ülkelerde resmi görevle bulunanlar, dövizle askerlik hizmeti dışında diğer statülerde fiili askerlik hizmetine başlayanlar ya da oturma veya çalışma iznini iltica nedeniyle aldığı anlaşılanlar da dövizle askerlik hizmetinden yararlanamayacaklar.

Bunlara ek, müracaatına ait belgelerde sahtecilik yapan veya resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyanda bulunarak idareyi yanıltanların ya da yararlanma şartlarından herhangi birini taşımadıkları sonradan tespit edilenlerin de dövizle askerlik hizmeti için yaptıkları müracaat Bakanlık tarafından iptal edilecek.

Askeralma Kanunu’nun Geçici Maddesi’nde yer aldığı üzere, her ne sebeple olursa olsun henüz fiili askerlik hizmetine başlamamış yoklama kaçağı, bakaya ya da saklı olanlardan istekli olanlar; 1 Kasım 2019 tarihine kadar bedelli askerlik için başvurmaları ve gereken bedeli peşin olarak ödemeleri şartıyla kuraya tabi tutulmaksızın bedelli askerlikten yararlanabilecek. Bu kapsamda bedelli askerlik yükümlülüğünü tamamlayanlardan; daha önceden yoklama kaçağı, bakaya ya da saklı olmaları nedeniyle verilen idari para cezaları tahsil edilmeyecek.

Geçici Maddede yer aldığı üzere, Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihte askerlik hizmetine erbaş ve er olarak devam edenler arasında 6 aylık hizmet süresini tamamlayanlardan, istekli olup gerekli şartları taşıyıp talepleri kabul edilenler, 6 ay daha askerlik hizmetine devam edebilecek.

Bununla birlikte, Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihte askerlik hizmet süresini tamamlayan erbaş ve erler terhis olabilecek. Terhis tarihi, bölgedeki ulaşım imkânları dikkate alınarak memleketlerine sevk edildikleri tarih olarak belirlenecek.

Öte yandan Geçici Maddede yer alan bu hüküm, bazı Ak Partililer ve muhalefet temsilcilerince daha önce eleştirilmişti. Söz konusu erken terhis uygulaması ile birlikte er ve erbaş sayısının düşeceğine ve bu nedenle güvenlik zafiyeti yaşanabileceğine ilişkin itirazlar gündemde yer tutmuştu. Bu itirazların ardından Bakanlık, erken terhisler nedeniyle bir güvenlik zafiyeti yaşanmaması için yeni sisteme geçiş sürecinde 4 olan celp dönemi sayını 12’ye çıkararak sorunu çözmeyi planlıyor.