Bedelli Askerlik Uygulamaları

Türkiye’de askerlik hizmeti, gerek ülkemizin bulunduğu konum, gerek tarihi ve kültürel yapı nedeniyle 1111 Sayılı Askerlik Kanunu ile zorunlu tutulan ve erkek vatandaşların en temel yükümlülüklerinden biri olarak süregeldi. Zamanla değişen toplumsal, ekonomik ve demografik koşullar ise bu yükümlülüğün farklı formlara evrilmesine yol açtı. Eğitim, iş gücü planlaması, yurtdışında yaşayan vatandaşların ihtiyaçları ve devletin mali dengeleri, askerlik yükümlülüğünün çeşitlenmesinde etkili oldu. Bu çerçevede bedelli askerlik veya belirli bir ücret karşılığında fiili askerlik hizmetinden muafiyet, 1980’lerden itibaren Türkiye’nin siyasal ve ekonomik gündeminde kendine yer buldu.

Cumhuriyet döneminde bedelli askerlik farklı zamanlarda birçok kez gündeme geldi. İlk olarak 1987’de çıkarılan düzenleme ile başlayan bu uygulama, sonraki yıllarda ekonomik krizler, bütçe açığı veya olağanüstü dönemlerde savunma ihtiyacının yeniden dengelenmesi gerekçeleriyle tekrarlandı. 1992, 1999, 2011, 2014 ve 2018’de farklı bedel tutarlarıyla çıkarılan düzenlemeler çeşitli yaş gruplarına hitap etti. Gerekçeler arasında devletin mali kaynak yaratma ihtiyacı, nüfus artışına paralel olarak askerlik yükümlülerinin sayısının ordu kapasitesini aşması, yurtdışında yaşayan vatandaşların talepleri öne çıktı.

Bugüne kadar yapılan bedelli askerlik düzenlemelerinden milyonlarca kişi faydalandı. Bu düzenlemeden milyarlarca lira gelir elde edildi. Genel olarak bedelli askerlikten elde edilen gelirler büyük ölçüde savunma sanayii projelerine, bütçe açığının kapatılmasına veya imar çalışmalarına yönlendirildi. Özellikle 1999 Marmara Depremi sonrası çıkarılan bedelli askerlik, elde edilen kaynağın doğrudan depremzedelerin ihtiyaçlarına aktarılmasıyla dikkat çekmişti.

Tabloya bakıldığında tek seferlik çıkarılan bedelli askerlik uygulamalarında elde edilen gelirin yıllara göre arttığını söylemek mümkün. Marmara depreminden sonra yürürlüğe giren 15.000-20.000 Alman Markı ücretli bedelli askerlik uygulamasından 578 milyon $ gelir elde edilirken; 2011, 2014 ve 2018’de yürürlüğe konulan uygulamalarda hizmetten faydalanan vatandaşların sayısının giderek arttığı ve gelirin her düzenleme  için 1 milyar $’dan fazla olduğu görülüyor. Bu artışın meydana gelmesinde değişen çalışma şartları, üniversite mezunu sayısının artması, modernleşen dünyada askerlik hizmetinin uzun sürmesi gibi nedenler sıralanabilir. 

2019’da yürürlüğe giren ve 1 ay kışla şartı olan kalıcı bedelli askerlik uygulamasının ücretleri her yıl Ocak ve Temmuz aylarında olmak üzere iki defa memur maaş katsayısına göre güncelleniyor. 2019 ilk döneminde 31.343 TL olan bedelli askerlik ücreti 2025 Temmuz’da belirlenen yeniden değerleme oranı ile 280.877 TL’ye ulaştı. 

Uygulama ilk yürürlüğe girdiğinde ortalama 5.500 $ değerindeki bedelli askerlik hizmeti ücreti ise döviz kurlarındaki değişim ve enflasyonun etkisiyle 2025 Temmuz itibariyle yaklaşık 6.800 $ değerinde.

Geçmişten günümüze belirli dönemlerde uygulanan bedelli askerlik hizmeti, 2019’da yapılan düzenleme ile sürekli hale getirildi. Yeni askerlik yasasıyla birlikte zorunlu askerlik süresi 6 aya kısaltıldı, askerlik hizmeti yaşına erişen ve isteyen herkes için bedelli askerlik imkânı getirildi. Bu dönüşüm, hem profesyonel orduya geçiş sürecini hızlandırmak hem de genç nüfusun işgücü piyasasına daha hızlı katılmasını sağlamak amacıyla gerekçelendirildi. Ayrıca, askerlik yükümlülüğünün modern güvenlik ihtiyaçlarına uyumlu hale getirilmesi ve toplumsal taleplerin karşılanması da resmi gerekçeler arasında yer aldı. Tüm bu gerekçelerin yanında bedelli askerlik hizmetinden elde edilen gelir de oldukça önemli bir etken oldu.

Bedelli askerlik Türkiye’de ilk kez geçici bir çözüm olarak ortaya çıkmış olsa da, zamanla askerlik sisteminin kalıcı bir parçasına dönüştü. Ekonomik krizlerin yönetiminde, deprem gibi olağanüstü durumlarda, genel bütçeye kaynak yaratmada ve profesyonel orduya geçişte önemli bir araç olarak kullanıldı. Bugün ise sürekli bedelli askerlik modeli, devletin mali ve güvenlik ihtiyaçlarına cevap arıyor.