Yeniçeri Kanunu’na Göre Devşirme Sistemine Kabul Edilmeme Sebeplerini Gösteren Maddeler Doğru mu?

Sosyal medyada tarihî olgulara dair çarpıcı iddialar sıkça bağlamından koparılarak dolaşıma giriyor. Kaynağı belirtilmeyen paylaşımlar sansasyonel anlatılarla birleştirilerek abartılı içeriklere dönüşüyor. Kullanıcıların dikkat çekme ve etkileşim motivasyonuyla paylaştığı bu içerikler, kısa sürede geniş kitlelere ulaşıyor ve karmaşık tarihsel gerçekler basitleştirilmiş ya da çarpıtılmış şekilde aktarılıyor. 

Yeniçeri ocağına alım sürecinde fiziksel görünüş, mensup olunan toplumsal grup ve karakteristik özelliklerin devşirme sisteminde kabul edilmeme sebepleri olarak gösterilmesi iddiası da çarpıtılan içeriklerden biri. Paylaşımda;

→ Çok uzun boyluların ahmaklık nedeniyle,

→ Çok kısa boyluların fitnelik nedeniyle,

→ Kel olanların gevezelik nedeniyle,

→ Aceleci olanların kıskançlık ve inatçılık nedeniyle,

→ Sanat ehli olanların maaş için bela çekmeyeceği nedeniyle,

→ Köse olanların fitnelik ve düşman gözüne ufak görüneceği nedeniyle,

→ Sığırtmaç ve çoban oğlu olanların dağda büyüdüklerinden edepsiz olduğu nedeniyle 

Yeniçeri Kanunu’na göre devşirme sistemine kabul edilmedikleri iddia edildi. Devşirme sistemi ve Yeniçeri Kanunu hakkında tarihi ve akademik kaynaklar araştırıldığında; TÜBİTAK ve İslam Ansiklopedisi sitelerinde yayımlanan bilgilendirme yazıları, Osmanlı Devleti’nde Devşirme Sistemi kitabı ve devşirme sistemi hakkında yazılan akademik makaleler bulunuyor.  

Bahsi geçen kaynaklarda devşirme sistemi ve Yeniçeri Kanunu hakkında verilen bilgiler okunduğunda, kaynakça olarak Türk Tarih Kurumu’nca 1988 yılında yayımlanan İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın Osmanlı Tarihi adlı eserinin gösterildiği anlaşılıyor.

Uzunçarşılı’nın eserinde ise devşirme uygulamasında kimlerin seçilip seçilmediği belirtilmiş.

Kaynaklarda görüldüğü gibi, çok uzun ve kısa boylular, köse olanlar, sanat ehli (meslek sahibi) olanlar ve sığırtmaç-çoban olanlar devşirme sisteminde kabul edilmeyen gruplar arasında. 

Uzunçarşılı’nın eserinde yer alan Yeniçeri Kanunu (Kavânîn-i Yeniçeriyân)’na göre kel, şaşı, köse, çok uzun boylu, çok kısa boylu, geveze, sabırsız, inatçı, doğuştan sünnetli ve Türkçe bilen çocuklar da devşirme olarak kabul edilmeme nedenler arasında. Ancak iddiada bahsedildiği gibi ahmaklık, fitnelik, acelecilik gibi karakteristik özelliklere göre bir kabul etmeme geleneği mevcut değil.

İddiada bahsedilen fiziksel özellikler yanında Osmanlı İmparatorluğu’nun devşirme sisteminde soy, ırk, din, yaş, ailedeki çocuk sayısı gibi kriterler de mevcut. Örneğin Türk, Kürt, Yahudi ve Çingenelerin çocukları devşirilmezken; (kaynaklarda değişmekle birlikte) 8-18 yaş aralığında Rum, Bulgar, Arnavut, Boşnak, Sırp ve Hırvat çocuklar en fazla devşirilen çocuklar arasında yer almış. Diğer yandan annesi ve/veya babası ölmüş, ailenin tek çocuğu ve evlenmiş olan kişiler ırk farketmeksizin devşirme sistemine kabul edilmeyenler arasında yer alıyor.

Bunun yanında; devşirme sistemine kabul edilmek için genel olarak düzgün fiziksel görünüş, eğitimli olmama, ekonomik bağımsızlığa sahip olmama, ailenin tek çocuğu olmama gibi kriterler oldukça önemli. Dolayısıyla çok uzun ve kısa boy, kellik ve köselik gibi aşırı fiziksel görünüş ile dönemin şartlarında kendi istihdamını oluşturabilecek kişilerin (çobanlık-sığırtmaçlık, zanaat sahibi olmak) devşirme sistemine kabul edilmemesinin nedenleri karakteristik özelliklerden değil, dönemin şartlarında ‘sağlıklı’ kabul edilme kriterlerinden kaynaklanıyor.