Türkiye’nin Sınırda Geri Çevrilen İhraç Ürünleri

2024 yılında Türkiye, Avrupa Birliği’nin gıda güvenliği kontrol sistemi olan Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF) üzerinden en çok bildirim alan ülke oldu. 2024 yılında pestisit kalıntıları ve aflatoksin seviyesindeki fazlalıklar gibi nedenlerle pek çok ihracat ürünü sınır kontrolünden geri döndü. 2023 yılında da Türkiye RASFF’tan en çok bildirim alan ülke olmuştu. 2023’te yapılan 4777 bildirimin 361’i Türkiye’nin ürünlerine gelmişti.

Konuya ilişkin olarak Tarım ve Orman Bakanlığı, 2023 yılında geri dönen ürün oranının, ihraç edilen ürün hacmine göre oldukça düşük bir oranda kaldığını belirtiyor. Bakanlık, 2023'te pestisitle ilgili RASFF bildirimlerinin, bir önceki yıla göre %54 oranında azaldığını vurgulasa da, 2024 yılında total bildirim sayısının artış gösterdiği dikkat çekiyor. Bu durum, pestisit kullanımındaki azalmaya rağmen başka tehlikeler sebebiyle bildirilen toplam ürün sayısının arttığını gösteriyor. 

Bu durum Türkiye’nin kamuoyunda gıda güvenliği konusundaki endişeleri de artırdı. “Dubai çikolatasının yaygınlaşmasının sebebi, geri dönen antep fıstıkları” gibi haber başlıkları, bu endişeleri daha görünür hale getirdi. 

RASFF, Avrupa Birliği’nin üye ülkeleri arasında gıda ve yem güvenliği risklerini hızı bir şekilde paylaşmak için kurdukları bir ağ. Bir üründe tüketici sağlığını tehdit edebilecek bir sorun tespit edildiğinde, ithalatı yapan ülke bu sistemi kullanarak bildirimde bulunur. Bu bildirimler ürünlerin ithalatını durdurmaya ve diğer ülkelerdeki risklerin önüne geçilmesine yarar. Türkiye’nin ihraç edilen ürünlerine yönelik yapılan bildirimler de bu sistem üzerinden yapılıyor ve ürünler uluslararası denetimlerden geçiyor.

RASFF’ın veritabanı incelendiğinde, 2024’te toplamda 5364 bildirimin gerçekleştiği ve bu bildirimlerden 492’sinin Türkiye orijinli ürünler olduğu görülüyor. Türkiye’ye verilen 492 bildirimin 323’ü sınır reddi içeriyor.

2024’te 20 farklı ülke Türkiye’den ihraç edilen ürünlere ilişkin sınır reddi bildiriminde bulundu. Bu bildirimler en çok Bulgaristan’dan geldi. Türkiye’nin ihraç ettiği ürünlerin reddine dair en çok bildirimde bulunan ülkeler 117 bildirim ile Bulgaristan, 63’er bildirim ile İtalya ve Fransa, 13’er bildirimle Almanya ve Hırvatistan oldu.  İhraç ürünleri almayı reddeden ülkeler arasında İspanya, Hollanda, Yunanistan, Finlandiya, İsveç gibi başka AB üyeleri de bulunuyor. Bulgaristan’ın 117 bildirimine bakıldığında, en çok geri gönderilen ürün bildiriminin taze biber ve limona yapıldığı görülüyor. Reddedilen ürünler arasında kuru incir, nar ve antep fıstığı da bulunuyor.

2024 yılında Türkiye orijinli toplamda 38 farklı ürün için sınır reddi bildirimi yapıldı. Bu ürünler arasında en çok bildirim alanlar kuru incir, antep fıstığı, taze biber, limon ve nar oldu. 

Türkiye 2023 yılında olduğu gibi, 2024 yılında da RASFF’tan en çok bildirim alan ve ürünleri sınırda en çok reddedilen ülke oldu. Türkiye’nin ardından RASFF’tan en çok bildirim alan diğer ülkelerin başında Çin ve Hindistan geliyor. Çin’in 122, Hindistan’ın 222 sınır reddi bildirimi bulunuyor. En çok bildirim alan diğer ülkeler ise Polonya ve Hollanda. Fakat Polonya menşeli yalnızca bir ürün son kullanma tarihi geçtiği için sınır reddi bildirimi almış. Hollanda orijinli ürünlerin aldığı bildirimlerde ise sınır reddi yok.

2024’te Türkiye’den ihraç edilen ürünlerde bildirilen sorunların başında aşırı aflatoksin ve pestisit geliyor. Okratoksin, toksik alkaloid ve biyolojik tehlikeler de diğer bildirilen tehlikeler arasında. Biyolojik tehlikeler büyük ölçüde salmonella kaynaklı olup, genellikle baharatlarda tespit edilmiş.

Aflatoksin: 2024’te Türkiye’nin 144 bildirim almasına sebep olan aflatoksin en çok kuru incir ve antep fıstığı ürünlerinde karşılaşılmış. Aflatoksin nemli ve sıcak ortamlarda depolanan gıdalarda gelişebilen ve belirli küf türlerinden üreyen bir mikotoksin. Aflatoksinler, karaciğer hastalıklarına yol açabilir ve bağışıklık sistemini zayıflatabilir.

Pestisit: Türkiye pestisit içermesi sebebiyle 97 bildirim almış. En çok taze biber, limon ve nar gibi taze meyve ve sebzelerde görülmüş. Pestisitler, zararlı organizmaları kontrol altına almak için kullanılan kimyasal maddelerdir. Ancak, tüketim için belirlenen maksimum kalıntı limitlerinin aşılması durumunda insanlar üzerinde toksik etkiler yaratabilir.

Okratoksin: Okratoksin sebebiyle sınır reddi bildirimi yapılan 45 ürünün 40’ını kuru incir oluşturuyor. Okratoksin de tıpkı aflatoksin gibi belirli küf türlerinden üreyen bir mikotoksin. En yaygın formu olan okratoksin A, gıda ve yem ürünlerinde bulunabilir. Özellikle tahıllar ve kuru meyvelerde görülür. Bu toksinler böbrekte hasara yol açabilir, bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve kanserojen özellikler gösterebilir.

Salmonella: Salmonella, yiyecek ve su yoluyla bulaşan, gıda kaynaklı enfeksiyonlara neden olan bir bakteridir. Özellikle yeterince pişirilmemiş gıdalarda bulunur. Ancak bazı durumlarda baharatlarda da salmonella görülebilir. Özellikle susam ve susam içeren ürünlerde daha fazla salmonella vakası görülebilir. Susam tarladayken sulama sebebiyle, depolama sırasında ise çeşitli haşereler sebebiyle salmonella riski oluşabiliyor. Türkiyenin 2024’te sınırda reddedilen susam ürünlerinde de salmonella bakterisi olduğu bildirilmiş.

İhraç edilen ürünlerin çeşitli nedenlerle geri dönmesi durumunda, bu ürünlerin ülkeye giriş süreci ve sonrasında izlenecek adımlar Tarım ve Orman Bakanlığı’nın belirlediği mevzuatlar çerçevesinde yönetiliyor. 

Buna göre; ihracattan geri dönen ürünlerin yurda yeniden giriş izni için, ihracatçı firmaların İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’ne başvurması gerekiyor. İhracatçılar, bu başvuru sırasında ürünlerine dair uygunluk talep yazısı, ürünün geri dönme nedeni ile ilgili yapılan açıklama yazısı, bakanlıktan ihracat için alınmış sertifika gibi belgeleri iletiyor. Başvurunun ardından İl Müdürlüğü tarafından ürünün ihraç edilen ürünle aynı olup olmadığı ve geri dönme nedeni inceleniyor, gerekirse üründen numune alınarak analiz yapılıyor.

Mevzuatta son tüketim tarihi geçmiş, bozulmuş ya da insan hayvan veya bitki sağlığı açısından tehlike oluşturabilecek ürünlerin yurda girişine izin verilmeyeceği belirtilirken; resmi kontroller sonucunda Türk gıda ve yem mevzuatına uygun olan ürünlerin iç piyasaya arz edilmek üzere yurda girişine izin veriliyor. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 2024 yılında yaptığı bir açıklamaya göre ise gerekçesi ne olursa olsun geri dönen hiçbir ürünün içeride satışına izin verilmiyor ve bu ürünler imha ediliyor.