Türkiye’nin Beyin Göçü

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) üyesi İlhan Taşçı’nın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yurt dışına giden doktorlara Türkiye’ye dönmeleri için çağrı yaptığı bir kamu spotu yayınlanacağını duyurmasının ardından Türkiye’nin yurt dışına verdiği göç tekrar gündemde. 

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 6 Nisan 2023’te yayımladığı Uluslararası Göç İstatistikleri 2021’e göre 2021 yılında Türkiye’den diğer ülkelere 287 bin 651 kişi göç etti. TÜİK’in açıkladığı verilere bakıldığında yurt dışına en fazla göç edenlerin 20-29 yaş aralığında olduğu görülüyor. Doktorlar özelinde dış göçe bakıldığındaysa Türk Tabipler Birliği’nin (TTB) verileri dikkat çekiyor. TTB, 2023 yılının Nisan ayında yaptığı açıklamada ilk üç ayda yurt dışına çıkmak isteyen doktor sayısının 700 olduğunu bildirdi.

Türk Dil Kurumu’nda beyin göçü, “İleri düzeyde donanıma sahip olan kişiler (bilgi, sertifika, diploma, belge vb.) ve bilim insanları ile uzmanların bir başka ülkede yerleşip çalışmak amacı ile kendi ülkelerinden ayrılması” olarak tanımlanıyor. Türkiye’de son yılların en çok konuşulan konularından birisi de hekimlerin yurt dışına göç etme çabası. 

AK Parti Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2022 yılında en çok konuşulan açıklamalarından birisi doktorlar hakkında Mart 2022’de söylediği sözler olmuştu. Kadın Muhtarlar Toplantısı’nda konuşma yapan Erdoğan yurt dışına giden doktorlara ilişkin, "Doktorlar az para aldıkları için ayrılıyorlarmış, varsın gidiyorlarsa gitsinler. Buralar boş kalmayacak” demişti. 

Mesleklerini/öğrenimlerini yurt dışında devam ettirmek isteyen tıp doktorları TTB’den “İyi Hal Belgesi” isimli bir belge talep ediyor. Türk Tabipler Birliği’nin 2 Ocak 2023’te yaptığı açıklamaya göre İyi Hal Belgesi talep eden ve belge verilen hekim sayısı 2022’de 2021’e kıyasla yüzde 91 artış göstererek 2685 oldu. 2023’ün ilk üç ayındaysa İyi Hal Belgesi’ne başvuran hekim sayısı da doktor göçünün artış eğiliminde olduğunu gösteriyor. Ocak-Mart 2023’te İyi Hal Belgesi’ne 700 hekim başvurdu. 2685 doktorun göç ettiği 2022 yılının aynı döneminde bu sayı 567’ydi.

TÜİK her yıl Uluslararası Göç İstatistikleri yayımlıyor. Kurumun 6 Nisan 2023’te 2021 yılına ilişkin yayımladığı verilere göre Türkiye’den yurt dışına 287 bin 651 kişi göç etmiş bulunuyor. Veriler, bir önceki yıla göre göç eden kişi sayısında yüzde 31,6 azalma olduğunu gösteriyor ancak vatandaşlık ülkesine göre Türkiye’den giden göçe bakıldığında Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının sayısı 2020 yılına göre 25.793 kişi fazla. Bu da yüzde 33’lük bir artış oranına tekabül etmekte.

Türkiye'den göç eden nüfusun yaş grupları incelendiğindeyse en fazla göç edenlerin yüzde 14,4 ile 25-29 yaş grubunda olduğu görülürken, 20-29 yaş aralığında toplam oran yüzde 26. Kuruma göre 2021’de 20-29 yaş arası 74.761 kişi yurt dışına gitmiş. 201,2020 ve 2021 yıllarında geleceğini yurt dışında arayan genç sayısı ise 286 bin kişi olmuş.

Almanya merkezli Konrad-Adenauer-Stiftung (KAS) Derneği’nin Türkiye Gençlik Araştırması 2021’e göre, 18-25 yaş arası gençlerin yüzde 82,9'u "Türkiye'de gelir dağılımının dengesiz olduğunu, eşit olmadığını" söylüyor. Türkiye’de işsizliğin çok yüksek olduğunu söyleyen gençler bunun birinci nedeni olarak “liyakat” eksikliğini görüyor. Araştırmada memnuniyet ve mutluluk durumları sorulduğunda katılımcıların yüzde 55,2'si "şimdiki yaşamından ne tam olarak mutlu ne de mutsuz olduğu" yanıtını vermiş. Yüzde 25,8'lik oran ise, şimdiki hayatından mutsuz olduğunu ifade ediyor.

Katılımcı gençlere sorulan “İmkânınız olsa Türkiye’de mi yaşamak istersiniz yoksa başka bir ülkede mi?” sorusuna gençlerin yüzde 72,9’u fırsat verilse veya imkanı olsa Türkiye dışında bir ülkede yaşamak istediğini belirtiyor. Bu gençlerin ilk tercihiyse Almanya, İngiltere ve Fransa olmak üzere Avrupa ülkeleri ve ABD ve Kanada. Başka ülkede yaşamak isteme nedenleri sorulduğundaysa ilk sırada yüzde 32,4'lük bir oranla, "Oradaki yaşam koşullarının Türkiye'deki yaşam koşullarından daha iyi olması" gerekçesi yer alıyor.

OECD’nin 2021’de yayımladığı Gençlik Eylem Planı’nda, gençlere yönelik temel politika başlıkları bulunuyor. Başlıkların ilki eğitim alanını kapsıyor. Planda gençlerin ihtiyaç duyduğu becerileri eğitim kanallarından edinmesi, gençler arasındaki yapısal eşitsizliklerin ve dijital uçurumun ortadan kaldırılmasıyla gençlerin eğitimden iş yaşamına sağlıklı geçişi öneriliyor. 

İkinci başlık ise işgücüne katılım. Bu noktada istihdam sübvansyonları ve vergi teşvikleri de dahil olmak üzere iş yaratmayı teşvik etmek, işçi haklarını ve bu hakkın korunmasını teşvek, gençler için işgücü piyasasındaki engelleri kaldırmak ve güvencesiz durumdaki gençlerin yüzdesini azaltmak, sosyal diyalog ve etki toplu pazarlıkla adil iş gücü piyasası sonuçlarını sağlamak, girişimciliğe teşvik etmek gibi öneriler yer alıyor. Gençler için sosyal dışlanmayla mücadele, barınma, sosyal ve kültürel faaliyetlere erişme, ne eğitimde ne istihdamda yer alan gençlere uygulanacak destekler ve bunlara dair uygulanacak birlikte gençlerin yaşam kalitesinin yükseleceği aktarılıyor. 

KAS Derneği’nin Türkiye Gençlik Araştırması’nda politikacılara güvenle ilgili soruya “hiç güvenmem” ve “güvenmem” cevaplarını veren gençlerin oranı toplamda yüzde 76,7’ydi. Siyasi partilerde ise bu oran toplam yüzde 75,9, Cumhurbaşkanı için ise “hiç güvenmem” ve “güvenmem” cevabını verenlerin oranı yüzde 58,8’di. Bu doğrultuda Gençlik Eylem Planı’nda Türkiye’yi en çok ilgilendiren başlıklardan birisi de “gençler ve siyasi kurumlar arasındaki ilişkiyi güçlendirmek.” Bu noktada plan, gençlerin demokratik süreçlere katılımının artırılmasıyla siyasi yaşamda temsilinin sağlanmasının teşvik edilmesini öneriyor. Bununla birlikte kamu kurumlarına güvenin yükseltilmesi gerektiği de belirtiliyor.

14 Mayıs genel seçimlerine giderken tersine beyin göçü konusu siyasi partilerin de gündeminde. Liderler seçim konuşmalarında beyin göçü konusunu dile getirirken birçok parti de seçim beyannamesinde bu konuyla ilgili vaatlerini ayrı bir başlıkta vurguladı. 

Bu partilerden biri de mecliste en fazla sandalye sayısına sahip olan AK Parti. AK Parti, 2023 seçimleri için yayımladığı seçim bildirgesinde Türkiye’nin cazibe merkezi olma özelliğini güçlendirecek adımlar atılacağını vurguladı. Bu bağlamda  akademik eğitim için yurt dışına gönderilecek öğrenci sayısının artırılacağını ve sonrasında bu kişilerin yurtiçi istihdamının sağlanacağı vaat etti. Beyannamede beyin göçünü tersine çevirecek teşvik mekanizmalarının güçlendirileceği de belirtildi. Beyannamede Ar-ge ve teknoloji ekosisteminin geliştirilerek tersine beyin göçünü sağlamak temel hedef olarak belirtildi.

Millet İttifakı ise 30 Ocak 2023’te yayımladığı Ortak Politikalar Mutabakat Metni’nde ise Beyin Göçüyle Mücadele Eylem Planı hazırlanıp, uygulanacağı bildirildi. Metinde üniversiteler bünyesinde ya da kamu yararına dernek statüsünde araştırma enstitüleri, araştırma merkezleri ve laboratuvarlar kurmak gibi adımlar atılacağı yer alırken, yurt dışındaki araştırmacıları ülkeye çekmek ve ülkede kalmalarını sağlamak için burs ve araştırma imkanları sağlanacağı vaadedilirken, eğitim sisteminin özgürlükçü ve yenilikçi müfredatla donatılacağı hedeflendi. Millet İttifakı’nın beyin göçüne ilişkin vaatlerinde en dikkat çeken nokta ise “liyakat.” Beyin göçü başlığı altında birçok maddede liyakatın önemi özellikle belirtilmiş durumda.