Türkiye Ekonomisinin 2021 Karnesi

2021 yılı da 2020 yılı gibi COVID-19 salgınının gölgesinde hükümetlerin salgını önleyici tedbirlerin yanında ekonomiyi işler halde tutmanın da mücadelesini verdikleri bir yıl oldu. Türkiye’de de Mart 2020’den beri süren salgın koşulları ekonomi göstergelerinde etkisini baskın olarak gösterdi. 2019 ve 2020 yıllarından devralınan ekonomik sorunlar ve COVID-19 salgınının bu sorunları derinleştirici etkisi 2021’i küresel ekonomi için olduğu kadar Türkiye ekonomisi için de çok iyi hatırlanacak bir yıl yapmadı. Doğruluk Payı olarak, geçtiğimiz yıl Türkiye ekonomisi için makroekonomik göstergelerin nereden nereye geldiğini derledik.

Türkiye ekonomisindeki tüm makroekonomik göstergeleri en çok etkileyen faktörlerden biri yabancı para birimleri ve bunların Türk Lirası üzerindeki değerleri. 2018 yılının ikinci yarısından itibaren siyasi gelişmelerle beraber ivmesini arttırmaya başlayan TL’nin yabancı para birimleri karşısındaki değer kaybı, 2021 yılında önceki yıllara göre daha yüksek oldu.

2020 yılının son iş günü 31 Aralık’ta dolar 7,43 TL, euro 9,13 TL, sterlin ise 10,17 TL seviyesindeydi. 31 Aralık 2021 tarihinde ise dolar 13,35 TL, euro 15,11 TL, sterlin de 18,06 TL idi. 2021’de TL dolar karşısında %44,3, euro karşısındaki %39,6, sterlin karşısında ise %43,7 oranında değer kaybı yaşadı.

Döviz kurlarının dışında 2021 yılında altının fiyatı da ciddi bir artış gösterdi. 31 Aralık 2020’de 454,22 TL olan gram altın 31 Aralık 2021'de 780,99 TL seviyesine, çeyrek altın ise 742 TL’den, bin 290 TL’ye yükseldi. 2021 yılında gram altının fiyatı %71,9, çeyrek altının fiyatı ise %73,8 oranında yükseldi.

Yüksek enflasyon Türkiye ekonomisinin kronik sorunlarından biri. Merkez Bankası ve hükümetin her ne kadar enflasyon oranını tek haneli oranlarda istikrarlı hale getirmek gibi hedefleri olsa da 2021 yılında da Türkiye’deki enflasyon oranı hiçbir ayda tek hanelere düşmedi. 2020 yılı sonunda %14,6 seviyesinde olan enflasyon aralık ayı itibarıyla 2021’in de en yüksek seviyesi olan %36,08 seviyesinde gerçekleşti. Bu aynı zamanda Türkiye'de Eylül 2002'den bu yana en yüksek yıllık enflasyon oranı oldu.

Aralık itibarıyla son bir yılda fiyatı en çok artış gösteren ana harcama grupları ise %53,6 ile ulaştırma, %43,8 ile gıda ve alkolsüz içecekler ve %40,95 ile ev eşyası.

2021 yılının ocak ve şubat aylarında yüzde 17 olan politika faiz oranı, 18 Mart 2021'deki TCMB Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısında yüzde 19'a çıkarılmıştı. 23 Eylül'deki PPK toplantısına kadar yüzde 19 seviyesinde sabit kalan politika faizi, 23 Eylül'deki toplantıda 100 puan indirilerek yüzde 18’e çekildi. Faizler, 21 Ekim 2021 tarihinde 200 baz puan, 18 Kasım’daki toplantıda ise 100 baz puan ve 16 Aralık’ta 100 baz puan daha indirilerek yüzde 14’e düşürüldü.

2020 yılında Covid-19 pandemisinin de etkisiyle istihdam edilenlerin sayısı, bir önceki yıla göre 1 milyon 268 bin kişi azalarak 26 milyon 812 bin kişi, istihdam oranı ise 2,9 puanlık azalış ile yüzde 42,8 seviyesinde olmuştu. TÜİK'in açıkladığı 2021 yılı Kasım ayı verilerine göre ise, istihdam oranı bir önceki yılın aynı ayına göre 4,0 puan artarak %46,4 oldu. İstihdam edilenlerin sayısı 3 milyon 18 bin kişi artarak 29 milyon 746 bin kişi oldu. İşsizlik, Kasım 2021'de yüzde 10,9 seviyesinde.

İşgücü istatistiklerinde önemli olan bir diğer konu da gençlerin istihdamı. TÜİK’in açıkladığı genç işsizlik oranı ülkede işgücünde yer alan 15 ila 24 yaş arasındaki gençleri kapsıyor. Aralık 2020’de %25,6 olan genç işsizlik oranı Kasım 2021’de %22,3’e geriledi. 2020 Aralık'ta işgücüne dahil olmayan 15 ile 24 yaş arası genç sayısı 7 milyon 74 binken, Kasım 2021'de 6 milyon 917 bin.

Geniş tanımlı işsizlik oranı da ekonominin mevcut durumunu anlamak için önemli göstergelerden biri. İşgücüne dahil olmayan nüfus kategorisinde değerlendirilen çalışmaya hazır ve mevsimlik çalışanların da işgücüne dahil ederek hesaplanan veriler neticesinde Aralık 2020’de %28,5 seviyesinde olan geniş tanımlı işsizlik oranı, Kasım 2021'de %22,1 seviyesinde.

Türkiye İstatistik Kurumu ile Ticaret Bakanlığı iş birliğiyle oluşturulan genel ticaret sistemi kapsamında üretilen geçici dış ticaret verilerine göre; 2021 yılı Kasım ayında ihracat, bir önceki yılın aynı ayına göre %33,7 artarak 21 milyar 506 milyon dolar, ithalat ise %27,3 artarak 26 milyar 908 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Bununla beraber 2021’de Türkiye’nin en fazla ithalat yaptığı ülkeler 29,1 milyar $ ile Çin, 25,5 milyar $ ile Rusya ve 19,7 milyar $ ile Almanya oldu. En fazla ihracat yapılan ilk 3 ülke ise 17,5 milyar $ ile Almanya, 13,2 milyar $ ile ABD ve 12,3 milyar $ ile Birleşik Krallık oldu.

Hazine ve Maliye Bakanlığı 12 aya dair aylık bütçe gerçekleşme sonuçlarını resmi internet sitesinde yayımlıyor. Bakanlık, merkezi yönetim bütçesinin 2020 Kasım’da 13.43 milyar TL fazla vermiş iken 2021 Kasım’da 32 milyar TL fazla verdiğini açıkladı. Bütçe giderleriyse kasım ayında toplam 135 milyar 756 milyon 768 bin lira oldu. Kasım 2021'de faiz hariç harcama 120 milyar 437 milyon 233 bin lira, faiz harcamaları 15 milyar 319 milyon 535 bin lira şeklinde gerçekleşti. Bu ayda bütçe dengesi ayında 31 milyar 998 milyon 917 bin lira artı olarak gerçekleşirken, bütçe 2021 Ocak-Kasım aralığında ise 46.5 milyar TL açık verdi; faiz dışı fazla 125.4 milyar TL oldu.

Bir ülkenin kendisine verilen borçları geri ödeyebilme kapasitesini veya geriye ödeyememe olasılığını gösteren kredi riski değerlendirmesine kredi derecelendirme notu denir. Dünyada bulunan 3 büyük kredi derecelendirme kuruluşu ise; Moody’s, Standard&Poors (S&P) ve Fitch. Ayrıca bu kuruluşlar ülkelerin puanlamalarını yaparken ülkelerin cari durumunu ve mali durumlarını da inceler.

2021 yılında Türkiye'nin kredi derecelendirme notu Moody's tarafından geçtiğimiz yıl olduğu gibi yine B2 olarak açıklandı. Moody's, 2019 yıl sonunda Türkiye'nin B1 olan kredi notunu negatif yönde değiştirerek yeni kredi notunu B2 olarak açıklamıştı. İlaveten Türkiye bu üç kurum tarafından da Ocak 2017’den bu yana “yatırım yapılamaz-spekülatif” seviyesinde notlandırılıyor.

TÜİK tarafından aylık olarak yayınlanan sanayi üretim endeksi sanayi sektöründe yer alan kuruluşların üretimlerindeki değişimi gösteren bir endekstir. 2020 yılında mevsim etkilerinden arındırılmış sanayi üretim endeksi 115,4 puan iken 2021 yılının ilk 10 ayında 130 puanın üzerinde yer aldı.

Tüketicilerin kişisel mali durumları ve genel ekonomiye ilişkin mevcut durum değerlendirmeleri ve gelecek dönem beklentileri ile yakın gelecekteki harcama ve tasarruf eğilimlerini ölçmeyi amaçlayan bir gösterge olan ekonomik güven endeksi bu endekslerin ağırlıklandırılarak birleşiminden oluşuyor; - Tüketici güven endeksi, - Hizmet sektörü güven endeksi, - Perakende ticaret sektörü güven endeksi, - İnşaat sektörü güven endeksi, - İmalat sanayi güven endeksi.Ayrıca ekonomik güven endeksinin 100'den küçük olması genel ekonomik duruma ilişkin kötümserliği, 100'den büyük olması ise genel ekonomik duruma ilişkin iyimserliği gösteriyor.

TÜİK tarafından aylık olarak açıklanan ekonomik güven endeksi Aralık 2019’da 97,2 puan iken, 2020 yılının nisan ayında son zamanların en düşük seviyesine 58,4 puana gerilemişti. 2020 yılını Aralık ayındaki 86,4 puan ile kapatan ekonomik güven endeksi, normalleşme süreciyle birlikte 2021 yılında 92,6 puanın altına inmedi.

Ekonomik güven endeksinin alt başlıklarından olan sektörel güven endeksi ise inşaat sektörü, hizmet sektörü ve perakende ticaret sektörü olarak 3 farklı başlıkta inceleniyor. Bu üç alt başlığın son 1 yıldaki performansı ise aşağıdaki gibi:

Ekonomik güven endeksinin diğer bir bileşeni de tüketici güven endeksi ise ekonomik durum beklentisi, işsiz sayısı beklentisi, hanenin maddi durum beklentisi gibi alt başlıklardan oluşmakta. Tüketici güven endeksinin 2021 yılında bir önceki yıl olduğu gibi stabil bir seyir halinde olduğunu söylemek güç. Endeksteki Ocak 2021 puanı 83,3 iken, Aralık ayındaki puan  ise 68,9.