Gelir Eşitsizliği Artıyor

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), her sene Gelir Dağılımı İstatistikleri’ni yayımlıyor. TÜİK’in 2023 yılına ilişkin yayımladığı istatistiklere göre,en yüksek eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirine sahip %20'lik grubun toplam gelirden aldığı pay bir önceki yıla göre 1,8 puan artarak  %49,8'e çıkarken, en düşük gelire sahip % 20'lik grubun aldığı pay ise 0,1 puan azaldı ve %5,9 oldu. 

Gelir dağılımında eşitsizliği ölçen iki yaygın oran kullanılıyor. P90/10 oranı, toplumun en yüksek gelire sahip olan %20'sinin elde ettiği gelirin, en düşük gelire sahip olan %20'sinin elde ettiği gelire oranını ifade ederken; P80/P20 oranı, Toplumun en yüksek gelire sahip olan %20'sinin elde ettiği gelirin, en düşük gelire sahip olan %20'sinin elde ettiği gelire oranını açıklıyor. 

Son yayımlanan istatistiklere göre, toplumun en yüksek gelire sahip olan %10’unun geliriyle en düşük gelire sahip olan %10’unun geliri arasındaki fark bir önceki yıla göre %5,6 oranında açıldı. 2022 yılında P90/P10 oranı 14,2 olarak gerçekleşirken, 2023’te bu oran 15’e ulaştı. Bir başka deyişle en zengin %10’un geliri en yoksul %10’un gelirine göre 15 kat daha fazla oldu. P80/P20 oranı ise 7,9'dan 8,4'e çıktı.

Gelir dağılımı eşitsizliğini ortaya koyan en önemli ölçüte gini katsayısı denmekte. Gini katsayısı Lorenz eğrisi olarak adlandırılan bir grafik üzerinden hesaplanıyor. 

Lorenz eğrisi, ekonomideki nüfusun gelir dağılımını görsel olarak ifade etmek için kullanılan grafiklerden birisi. Gelir tamamen eşit olarak dağıldığı takdirde Lorenz eğrisi 45 derecelik bir çizgi oluşturur. Böyle bir durumda Gini katsayısı 0 değerini alır. Gelir dağılımı genellikle eşit olmadığı için Lorenz eğrisi 45 derecelik değil, eğri bir çizgi oluşturur. Gini katsayısı da Lorenz eğrisi ile eşit dağılım arasındaki farkı ölçer. 

Gini katsayısı 0 ile 1 arasında bir değer alır. Tam bir gelir eşitliğini temsil eden rakam 0 iken, 1 değeri tam bir gelir eşitsizliğini ifade eder. Dolayısıyla bir ülkede Gini katsayısı ne kadar yüksekse gelir eşitsizliği de bir o kadar fazla, Gini katsayısı ne kadar düşükse gelir o kadar eşit bir şekilde dağılmaktadır. 

Verilere göre, Gini katsayısı 2022 yılına göre 0,018 puan artarak 0,433 oldu. Katsayının son 10 yılına bakıldığında ilk sırada 0,433 ile 2023 yılı gelirken, ikinci sırada 0,415 ile 2022 yılı, üçüncü sırada ise Covid-19 pandemisinin ilk yılı olan 2020 yılının yer aldığı görülüyor. 

Eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirine göre sıralı %10'luk gelir grupları itibarıyla fertlerin bir önceki yıla göre %lik geçişleri incelendiğinde; bir önceki yılda birinci %10'luk grupta olan fertlerin 2023 yılında %49,2'sinin, son %10'luk grupta olan fertlerin ise %66,5'inin gelir grubu değişmemiş bulunuyor. 2022 yılında da son %10’luk gruptaki fertlerin %70,5’inin gelir grubu değişmemişti. 

Ayrıca 2022 yılında birinci %10'luk grupta olan fertlerin %29,9'unun 2023 yılında gelir grubu birden fazla yükseldi. Son %10'luk grupta olan fertlerin ise %13,1'inin gelir grubu birden fazla düştü.

TÜİK tarafından yayımlanan istatistiklerde iş gruplarının gelir düzeylerindeki önemli farklılıklara da ulaşılıyor. Yıllık ortalama esas iş gelirleri incelendiğinde en yüksek gelirin 408 bin 174 TL ile işverenlerin olduğu görülüyor. Bu; kendi hesabına çalışanlarda 115 bin 622 TL, ücretli çalışanlarda 102 bin 821 TL ve yevmiyelilerde 53 bin 334 TL olarak hesaplanmış. 

Artış oranlarına bakıldığındaysa bir önceki yıla göre en yüksek artış sırasıyla %108,1’le yevmiyelilerde, %97’yle kendi hesabına çalışanlarda, %85,1’le işverenlerde yaşanmış. İş gelirinde en düşük artış ise %80,7’yle ücretli, maaşlı çalışanlarda.

İstatistiklerde yer alınan bölgelere dair verilere göre, Türkiye’de yıllık ortalama eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri 83 bin 808 TL iken, en yüksek gelire sahip bölge 114 bin 634 TL ile İstanbul (TR10) bölgesine ait. İstanbul’u 108 bin 036 TL ile Ankara (TR51) bölgesi  ve 101 bin 372 TL ile Tekirdağ, Edirne, Kırklareli (TR21) bölgesi takip ediyor. 

Bölgelere göre gelir eşitsizliği sonuçlarına göreyse P80/P20 oranı Türkiye’de 8,4 iken, bu değerin en yüksek olduğu bölge 9,4’le Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan (TRA2) bölgesi. TRA2 bölgesini, İstanbul ve Ankara bölgeleri takip ediyor. İki büyükşehirde de en zengin %20’nin geliri en yoksul %10’nin gelirine göre 8,4 kat daha fazla.