Tarımsal Destek Yıllardır Kanunda Belirtilen Miktarın Altında

Türkiye, yirmi yıl uzak kalmayı başardığı yüksek enflasyon ile 2021’in son aylarından bu yana tekrar karşı karşıya. İki büyük buğday tedarikçisi Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan savaşın var olan tedarik sorunlarını tetiklemesi üzerine, gıda fiyatlarında önlenemeyen ve sürekli hale gelen artışlar, tarım politikalarını en önemli tartışma konularından biri haline getiriyor.

Her kalemde artan fiyatlar karşısında çiftçinin durumu ve tarım için ayrılan devlet destekleri, tartışmaların taşıyıcı göstergeleri oluyor.

Türkiye, 2006’da yürürlüğe giren bir Tarım Kanunu’na sahip. Bu kanunun en önemli maddelerinden biri Türkiye’nin tarımsal desteğe ayırması gereken bütçeyi belirleyen 21. madde. Bu maddede desteğin gayrisafi milli hasılanın %1’inden az olamayacağı açıklanıyor:

Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın her yıl yayımladığı Bütçe Raporları, Tarım Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 2006'dan bu yana, tarımsal desteğe ayrılan bütçenin GSYH’nin ortalama olarak %0,5’i kadar gerçekleştiğini gösteriyor. Hedefe ulaşmaya yaklaştığı söylenebilecek tek yıl, %0,83 ile 2007 bütçesi olurken yıllar içinde tarımsal destek için ayrılan bütçe oranının GSYH’nin %0,4’üne kadar gerilediği görülmekte.

Veriler göz önüne alındığında Tarım Kanunu'nun yürürlüğe girdi 2006 yılından bu yana verilen eksik tarımsal desteklerin görünümü şu şekilde:

Veriler, 2007’den itibaren tarımsal destek ödemelerinin GSYH paylarının düzenli bir şekilde düşük planlandığını gösteriyor. Tarımsal destek ödemelerinin bütçe içindeki paylarının da benzer bir şekilde geçmişe oranla azalmış olduğunu söylemek mümkün.

2006’dan bu yana Türkiye’nin GSYH’si Türk Lirası bazında ve nominal olarak 10 katından fazla yükseldi. 2006’da Türkiye, bütçesinin %2,3’ünü tarımsal destek ödemeleri için ayırmayı planlamışken, 2022’de bu oran %1,4’e kadar geriledi. Benzer bir şekilde, geçtiğimiz yıl tarımsal desteklerin GSYH payı da kanunun öngördüğü %1’lik payın yarısı kadar, %0,5 olarak belirlendi. 

Çiftçilerin enflasyon yükünden ne kadar etkilendiğini ve harcamalarındaki değişimi görmek için temel göstergelerden biri, tarımsal faaliyetlerde yaşanan mali değişimlerin derlendiği tarımsal girdi fiyat endeksi. 2015 yılı temel alınarak hesaplanan endeks, son altı yılda tarımsal harcamaların 5 kat arttığını gösteriyor.

Artışların gerisindeki en büyük nedenlerden birinin, TL’nin döviz karşısında yaşadığı değer kaybı olduğunu söylemek ve aynı dönemde, çiftçiye destek ödemelerinin yalnızca iki katına ulaştığını görmek mümkün.

Veriler, Tarım Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 2006 yılından bu yana tarımsal destek için GSYH’nin %1’inden az bir ödeme yapılamayacağına dair kanun hiç uygulanmadığını ortaya koyuyor.

Bu süreçte, öngörülen miktarın altında planlanan ödemeler, 15 yılda yalnızca 5 defa hedeflenen miktarı yakalamışTablo, bütçeden tarıma ayrılan desteklerin bu haliyle, çiftçilerin artan üretim maliyetlerini kompanse edebilmekten oldukça uzakta olduğunu gösteriyor.