Türkiye’de Su Kullanımı: Kim, Ne Kadar Su Harcıyor?

Değişen yağış rejimleri ve artan sıcaklıklar nedeniyle su kaynaklarının azalması, Türkiye’de önemli bir kuraklık riskini beraberinde getiriyor. 2025 yaz mevsiminde yağışlar ülke genelinde mevsim normallerinin %53 altında gerçekleşirken, Bursa ve İzmir gibi yüksek nüfuslu şehirlerde su stoğu bitme noktasına geldi. Bunun yanında, kuraklık yalnız kentsel bölgelerde değil, kırsal alanda da etkisini gösteriyor. Son 60 yılda ülke genelinde 240 gölden 186 gölün tamamen kururken, son olarak Eğirdir Gölü kuruma tehlikesiyle karşı karşıya. 

Tüm bu gelişmelerin ışığında, su kaynaklarının kullanımı ve su tasarrufu ekseninde bir tartışma söz konusu. Kentsel bölgelerde azalan su stokları nedeniyle su tasarrufu çağrıları yapılırken; suyun gıda, içecek, tarım ve maden gibi sektörlerdeki tüketimine yönelik eleştiriler gündeme geliyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 10 yıllık Su Verimliliği Strateji Belgesi ve Eylem Planı’nda yayımlanan 2022 yılı su kullanım istatistiğine göre, Türkiye’de çeşitli amaçlara yönelik toplam 57 milyar m³ su kullanıldı.

Su kullanımının sektörlere göre dağılımına bakıldığında, en çok su tüketen sektörün 44 milyar m³ ile %77’lik paya sahip tarımsal sulama olduğu görülüyor. 6,8 milyar m³ ile içme ve kullanma suyu, 6,2 milyar m³ ile endüstriyel su kullanımı ise %12 ve %11 ile birbirine yakın oranlarda yer alıyor.

Ülkemizde su kullanımının dağıtımı ve denetimi hanelerde ve şehir içindeki sanayi bölgelerinde (OSB) belediyeler tarafından yürütülüyor. Maden işletmeleri, hidroelektrik santraller veya OSB sınırları dışında kalan üretim tesislerinin su kullanımı Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından sağlanıyor ve denetleniyor. 

Tarımda kullanılan su, DSİ’nin kontrolünde sulama birlikleri tarafından belirleniyor. Cumhurbaşkanlığı Kararı uyarınca DSİ’nin belirlediği su kullanımı hizmet tarifesine göre, sulama birliklerinin belirlenen tarifeden düşük olmamak kaydıyla fiyat artırma hakkı bulunuyor. Ancak birliklerin belirlediği fiyatlar da DSİ tarafından denetleniyor.

2025 su kullanımı hizmet tarifesinde tarım, maden ve santral gibi sektörlere göre katsayı farkı bulunuyor. Ayrıca tarım amacıyla su kullanımında da tarımsal ürün ve sulama bölgelerine göre farklı fiyatlandırmalar mevcut.

Sektörlere ve kullanım alanlarına göre su ücretlendirmelerinde, gerek coğrafi gerek idari yapı farklılıklarından dolayı tek ve sabit fiyat politikası uygulanmıyor. Bunun yanında şehirlerde ortalama su ve atıksu kullanım miktarına göre birim fiyat da değişebiliyor. Örneğin İstanbul’da hane kullanımı için birim fiyat 50,94 TL/m³ ile 112,27/m³ arasında değişirken, Ankara’da bu aralık 45,20/m³ ile 226,02 m³. İzmir’de konut aboneleri için su bedeli 71,83/m³ ile 201,90/m³ arasında. 

Su tüketiminin aylık 15-20 m³ arasında olduğu bir senaryo dikkate alındığında, büyük şehirlerde içme/kullanma suyunun ortalama m³ fiyatı yaklaşık 50 TL. Buna karşılık OSB’lerde fiyatlar çok daha yüksek. Ankara’da sanayi aboneleri 115,19/m³’ten 230,37/m³’e kadar, İstanbul’da 133,40 TL/m³ ile 181,52 TL/m³ aralığında, İzmir’de ise 143,66 TL/m³’ten 403,79 TL/m³’e kadar ücretlendiriliyor.

Birim su fiyatlarının en düşük olduğu sektör ise toplam su tüketiminde en fazla payı olan tarım sektörü. DSİ’nin belirlediği 2025 ücret tarifesine göre 1 m³ su ücreti, sulama birliklerinin uygulamaları ve sektörel değişkenlere göre 0,12 TL ile 1,02 TL arasında değişiyor.

Sektörel su kullanımlarının su kaynaklarına göre dağılımına bakıldığında, yerüstü su kaynaklarının yaklaşık %81’i tarımsal sulamada, %19’u içme ve kullanma suyu ile sanayide tüketiliyor. Yeraltı su kaynaklarının ise %67’si tarımsal sulamada, %33’ü diğer sektörlerde kullanılıyor. OSB dışında kurulan maden işletmeleri ve hidroelektrik santrallerin su kullanımı, DSİ’nin izin ve ruhsatına bağlı olarak yeraltı sularından sağlanıyor.

Kısacası, maden ve hidroelektrik işletmelerinin su tüketimi ile hanelerdeki su tüketimi farklı kaynaklardan karşılanırken, toplam su tüketiminin dörtte üçünden fazlasını oluşturan tarımsal sulama, hanelerin de kullandığı yerüstü su kaynaklarının önemli bir kısmını tüketiyor.