Sosyal Medyadaki Gizli Sansür: Shadowban

Sosyal medya platformlarındaki paylaşımlarda bazı kelimelerin çeşitli karakterler ile sansürlendiği görülüyor. Bu kelimeler genellikle “* - @” işaretleri kullanılarak yazılıyor. Örneğin paylaşımlarda, ölüm yerine ö*üm, intihar yerine intih@r gibi kullanımlara rastlamak mümkün. Sosyal medya kullanıcıları, platformların kendilerine shadowban yani gölge yasaklama uygulamasından kaçınmak için bu yöntemi kullanıyor. Peki shadowban nedir ve hangi içerikler buna sebep olur?

Shadowban, sosyal medya platformlarının  içerik ve kullanıcı görünürlüğünü, kullanıcılara bildirmeden gizlice kısıtlaması anlamına gelen bir içerik denetimi yöntemi. Shadowbanning uygulanan bir kullanıcı, içeriklerini normal şekilde paylaştığını düşünürken aslında paylaşımları diğer kullanıcılar tarafından daha az görülür veya hiç görülmez hale geliyor. Shadowban terimi ilk olarak çevrimiçi forumlarda ortaya çıksa da günümüze X, Instagram, TikTok, Facebook, YouTube gibi platformlarda anılıyor. Birçok büyük platform kullanıcılara shadowbanning uygulanmadığını öne sürse de yapılan araştırmalar ve kullanıcı deneyimleri pek çok kullanıcının içeriklerinin kısıtlandığını düşündüğünü gösteriyor. Örneğin 1000 kişilik bir ABD sosyal medya kullanıcısı anketinde katılımcıların yaklaşık %10’u en az bir büyük platformda shadowban’e maruz kaldıklarını bildirmiş.

Sosyal medyadaki Shadowban uygulamasının nedenleri, platformların içerik denetimi stratejileri ve paylaşımları güvenli tutma çabaları ile yakından ilişkili. X, Instagram gibi büyük sosyal medya platformları, tamamen kaldırmak için yeterli sebeplerinin olmadığı ama “yeterince sorunlu” buldukları içeriklerin görünürlüğünü azaltarak topluluk kurallarını uygulamaya çalışıyor. Bu bağlamda Shadowban, platformlar açısından bakıldığında problemli içerikleri yönetmek için etkili bir araç olarak görülüyor. 

→ Zararlı İçerikleri Bastırmak: Shadowban, doğrudan topluluk kurallarını ihlal etmeyen fakat kullanıcı deneyimine zarar verebilecek ya da topluluk sağlığını tehdit edebilecek içerikleri kısıtlamak için kullanılabilir. Bu tür içerikler “lawful but awful” yani yasal ama zararlı olarak anılıyor ve platformdan tamamen silmek için yeterli gerekçe olmadığı için görünürlükleri düşürülüyor. Örneğin şiddet ya da intiharı özendiren paylaşımlar, aşırı cinsel imalı içerikler, ateşli silah ve uyuşturucu tanıtımı barındıran gönderiler bu gruba girebilir. Bu içerikler direkt olarak politikaları ihlal etmese de sakıncalı olarak görüldüğü için shadowban yoluyla dolaşımları sınırlandırılarak daha geniş kitlelere ulaşmaları algoritmik olarak engelleniyor. 

→ Topluluk Kurallarını Gizli Bir Şekilde Uygulamak: Shadowban, sosyal medya platformlarına içerik denetiminde açıkça sansür suçlamalarından kaçınması için bir esneklik sağlıyor. Platformlar bazı içerikleri veya kullanıcıları tamamen yasaklamak yerine görünürlüğünü düşürerek, hem içeriklere müdahale edebilir hem de sansür eleştirilerinden kaçınabilir. Bir yasaklama durumu olmadığı için, “ifade özgürlüğünü tamamen kısıtlama” gibi eleştirileri de bertaraf edebilir.

→ Spam ve Kötüye Kullanımı Önlemek: Spam gönderiler, bot hesaplar veya koordine olarak kötüye kullanım kampanyalarının platformu manipüle etmesini önlemek için de shadowban uygulaması kullanılabilir. Platformlar, algoritmalar aracılığıyla bot ya da yapay davranışlar sergileyen hesapları tespit ettiğinde, bu hesapları uyarmadan paylaşımlarına erişim gölgelemesi uygulayabilir. Bu sayede, bot hesaplar ya da spam gönderenler engellendiklerini fark etmeden içerik paylaşmaya devam ederken hedef kitleye ulaşamazlar. Shadowban’in gerekli olduğu kısım aslında spam ve bot hesaplardır çünkü bu hesaplar shadowban uygulamasını nasıl aşabileceklerini öğrenemezler. Topluluk kuralları sebebi ile kapatılan hesaplar, açtıkları yeni hesaplarla topluluk kurallarına uygun bir biçimde bot aktivitelerine devam edebilirken, shadowbanning uygulaması erişim gölgeleme ile aslında bu hesapların hedef kitleye ulaşmasını engeller.  

25.000 hesabı kapsayan geniş ölçekli bir X (eski adıyla Twitter) deneyinde, algoritmik shadowban uygulamasının bot benzeri davranış sergileyen hesaplarda daha fazla görüldüğü; doğrulanmış yani mavi tikli kişilerin ise shadowbanning’e daha az maruz kaldığı tespit edilmiş.

Platformlarda hangi tür içeriklerin shadowban uygulamasına sebep olduğu, shadowban nedenleri ile doğrudan bağlantılı. Çünkü platformlar “yasal ama zararlı” olan içerikleri platformdan kaldırmadan görünmez kılmayı amaçlıyor. Bu bağlamda topluluk kurallarının doğrudan uygulanamadığı bazı konularda üretilen içerikler gölge yasaklamaya sebep oluyor.

→ Sınırda Kalan Hassas İçerikler: Topluluk kurallarını tam olarak ihlal etmeyen fakat rahatsız edici bulunan içerikler gölge yasaklamaya sebep olabilir. Özellikle intihar, kendine zarar verme, yeme bozukluklarına özendirme, şiddet ve dezenformasyon içeren paylaşımlar gizlenebilir. Bu içerikler doğrudan topluluk kurallarını ihlal etmese de kullanıcılar üzerinde olumsuz etki yaratabilecekleri için gölgeleme yoluyla yayılımları engellenmeye çalışılır.

→ Siyasi ve İdeolojik İçerikler: Shadowban uygulamaları, belirli siyasi ya da ideolojik içerikleri de görünmez kılabilir. 2024 yılında yapılan bir araştırmaya göre Instagram’ın siyasi içeriklerin görünürlüğünün sistematik bir biçimde bastırıldığı öne sürüldü. Özellikle Filistin-İsrail çatışması gibi tartışmalı konulara dair içeriklerin görünmez hale getirildiği ve akışta daha az gösterildiği tespit edildi. Bu durum shadowbanning uygulamasının belirli siyasi söylemleri bastırma amaçlı da kullanılabileceğini gösteriyor. 

→ Cinsel İçerikler: Açık cinsellik barındırmayan ancak cinsel çağrışımlı veya müstehcen sayılabilecek görsel ve metinler de gölge yasaklamaya maruz kalabilir. Bazı araştırmalar çıplaklık ya da direk dansı gibi daha çok erotizm barındıran dansları içeren paylaşımların görüntülenmesinin baskılandığını öne sürüyor. 

→ Spam ve Otomasyon Kaynaklı İçerikler: Ticari reklam spamleri, sahte takipçili hesaplar ve bot hareketler de shadowban’e takılan içerikler arasında. Platformlar, anormal sıklıkta paylaşım yapan veya bot olduğu saptanan hesapların paylaşımlarına gölge yasaklama uygulayarak geniş kitlelere erişmesini engellemeyi hedefliyor.

Shadowban, sosyal medya kullanıcılarının platformlardaki davranışlarında değişiklikler yapmasına neden olan bir uygulama. Gölge yasaklanmaya maruz kalmak istemeyen içerik üreticileri, bazı yöntemler ile shadowbanden kaçmaya çalışıyor. 

→ Kelimeleri Sansürlemek: Kullanıcılar, platform algoritmalarının belirli kelimelere karşı shadowban uygulayabileceği ihtimaline karşılık bazı şiddet içeren kelimeleri sansürleyerek yazıyor. Örneğin "şiddet", "intihar", "ölüm" gibi kelimeler yıldız, rakam ya da sembollerle bölünerek ( “ş*ddet”, “öl^m”) paylaşım içine dahil ediliyor. Bu yöntem, algoritmanın içeriği otomatik olarak hassas veya ihlal edici olarak tanımlamasını engellemek için kullanılıyor.

→ Bazı Kelimeleri Farklı Şekillerde İfade Etmek: Shadowban'den kaçınmak isteyen kullanıcılar, hassas ya da riskli kelimeleri doğrudan yazmak yerine, benzetmeler veya toplum içinde bilinen diğer kelimeler ile ifade etmeyi tercih ediyor. Örneğin “ölmüş” yerine “hayatını kaybetmiş”; “intihar etmiş” yerine “yaşamına son vermiş” gibi ifadeler kullanarak sakıncalı gördükleri kelimeleri eş anlamlıları ile değiştirme yoluna gidiyorlar. 

→ Kendine Otosansür Uygulamak: Gölge yasaklamaya takıldığını hisseden kullanıcılar, paylaşım dilini değiştiriyor, tartışmalı konulardan kaçınıyor ve kendilerine otosansür uygulamaya başlıyor. Bu otosansür eğilimi uzun vadede kişilerin içerik üretmeme kararına varmasına neden olabiliyor. Kullanıcılar, gölge yasaklama riskini azaltmak için gündemdeki tartışmalı meselelerden uzak durabiliyor ya da platformun “güvenli” bulduğu konularla sınırlı kalmayı tercih ediyor. Bu da içerik çeşitliliğini düşürüyor ve platformlarda ifade özgürlüğünün daralmasına yol açıyor.

Sonuç olarak shadowban uygulamaları, sosyal medya platformlarında içerik denetiminin gri alanı olarak yer alsa da, içerik üreticilerinin görünürlüğünü ciddi ölçüde etkileyen bir durum. Bu uygulama hangi amaçla kullanıldığına bağlı olarak faydalı ya da zararlı olarak nitelendirilebilir. Bazı durumlarda kullanıcıları yasal ama zararlı içeriklerden korumak için etkili fakat bazı durumlarda da ifade özgürlüğünü zedeleyen bir uygulama olarak görülebilir.