Papa Nasıl Seçilir?

2013’ten bu yana Katolik Kilisesi’nin ruhani liderliğini yürüten Papa Francis, 21 Nisan’da hayatını kaybetti. Latin Amerika kökenli ve makama gelen ilk Cizvit olan Papa Francis görevi sürecinde sosyal adalet merkezli, çevreci ve mülteci yanlısı söylemleriyle dikkat çekmişti. Papa, dünya çapında bir milyardan fazla Katolik'in ruhani lideri olmasının yanı sıra, Vatikan Şehir Devleti’nin başı olarak diplomatik ilişkiler yürüten bir devlet başkanı. Bu nedenle  hem sembolik ve kültürel, hem de jeopolitik ve diplomatik düzeylerde küresel siyaset üzerinde önemli bir etkiye sahip. 

2014’te Küba–ABD normalleşme sürecinde Papa Francis önemli bir arabulucu rolü üstlenmişti. İsrail–Filistin çatışmalarında Vatikan her zaman iki devletli çözümü savunarak uluslararası hukuk çerçevesinde bir söylem geliştirdi. 1978 - 2005 yıları arasında papalık makamında bulunan II. Jean Paul, Polonyalı bir papa olarak Doğu Avrupa’daki komünist rejimlerin karşısında etkili bir figür oldu. 1980’lerde Polonya’daki Dayanışma (Solidarność) hareketini açıkça desteklemesi, Sovyet etkisinin kırılmasına büyük katkı sağladı. 

Son yıllarda kamuoyunda ifşa olan cinsel istismar skandallarının kilise üzerindeki siyasi ve sosyal etkisi büyük olsa da papalık halen ahlaki söylem üretme kapasitesi yüksek bir makam. Özellikle Papa Francis’in ekonomi, çevre, göç ve savaş gibi konulara dair söylemleri sadece Katolikleri değil, küresel kamuoyunu etkiler hale gelmişti. Bu da özellikle siyasi ve ekonomik belirsizliklerin arttığı bu dönemde yeni papanın kim olacağı ve nasıl bir politika izleyeceği sorularını oldukça önemli hale getiriyor.

Hz. İsa’nın 12 havarisinden biri olan Aziz Peter’in, Hristiyan Kilisesi’nin ilk papası olarak M.S. 30 yılında bu göreve geldiği kabul ediliyor. O günden bu yana geçen iki bin yıl içinde Katolik Kilisesi, sadece bir inanç sistemini değil, aynı zamanda kendine özgü güçlü bir gelenekler bütünü de oluşturdu. Bu geleneklerin en önemlilerinden biri ise, papalık makamının boşalması durumunda izlenen ritüel ve prosedürler.

Papanın vefatı halinde süreci yöneten en önemli figürlerden biri, Camerlengo (Kardinal Naibi) olur. Camerlengo, papanın ölümünü resmi olarak ilan eder ve ardından geleneksel ritüelleri uygular: balıkçı yüzüğünün çizilerek kullanılamaz hale getirilmesi, papanın kişisel mührünün imha edilmesi ve papalık dairelerinin mühürlenmesi bu uygulamalar arasındadır. Aynı zamanda yeni papa seçilene kadar Vatikan Şehir Devleti’nin idari sorumluluğu da geçici olarak Camerlengo’ya geçer. Halihazırda bu görevi yürüten isim, Papa Francis’in 2019 yılında atadığı ABD’li Kardinal Kevin Farrell. Farrell, bir sonraki papa seçilene dek geçiş sürecinin yönetiminden sorumlu olacak.

Papa’nın vefat etmesi ya da görevinden istifa etmesi durumunda, en erken 15 gün, en geç 20 gün içinde yeni papa seçim süreci olan Konklav başlatılır. Latince’de “kilitli oda” anlamına gelen Konklav, Katolik Kilisesi’nin en gizli ve sembolik ritüellerinden biridir. Bu süreç, dış dünyayla tüm iletişimin kesildiği, kapalı kapılar ardında yürütülen gizli bir seçim olarak bilinir.

Seçimi gerçekleştiren ise yalnızca 80 yaş altındaki Kardinaller Heyeti üyeleridir. Bu heyet, Papa tarafından atanan, kilisenin en üst düzey din adamlarından oluşur ve hem Papa’ya danışmanlık yapar hem de Katolik Kilisesi’nin küresel yönetimine katkıda bulunur. Günümüzde bu heyette 135 kardinal yer almaktadır ve bu kardinallerin üçte ikisinden fazlası Papa Francis tarafından atanmıştır. Bu durum, seçimde öne çıkabilecek adayların Papa Francis’in temsil ettiği çizgiye—yani daha kapsayıcı, sosyal adalet odaklı ve reformcu bir yaklaşıma—yakın isimler olma olasılığını artırıyor.

Konklav başlamadan önce, Vatikan’da özel bir ayin düzenlenerek Tanrı’nın rehberliği istenir. Ayinin ardından, oy kullanma hakkına sahip kardinaller Vatikan Sarayı’ndaki Sistina Şapeli’ne geçer.

Şapel dolduğunda, seçmenler dışındaki herkesin dışarı çıkması için Latince “Extra omnes” — yani “Herkes dışarı” komutu verilir. Bu ifade, Konklav’ın resmen başladığını ve artık dış dünyayla tüm iletişimin kesildiğini simgeler. Şapelin kapıları kapatıldıktan sonra, içeride kalan kardinaller, sürecin mutlak gizliliğini koruyacaklarına dair yemin ederler. Bu andan itibaren, tarihin en eski ve en gizemli seçimlerinden biri olan papa seçimi başlar.

Konklav süreci boyunca kardinaller, her gün en fazla dört kez gizli oylama yaparlar—iki sabah, iki öğleden sonra. Her oy turunda, bir adayın papa seçilebilmesi için kardinallerin üçte ikisinin oyunu alması gerekir. 

Her oylama sonrası kullanılan pusulalar, Sistina Şapeli’nde bulunan özel bir sobada yakılır. Bu sırada çıkan duman, dünyaya seçim süreci hakkında sembolik bir mesaj verir. Kimyasal katkılarla renklendirilen bu duman, eğer siyahsa, henüz bir uzlaşma sağlanamadığı anlamına gelir. Ancak beyaz duman yükseldiğinde, bu tüm dünyaya “Yeni papa seçildi” mesajının verildiği andır. Aynı zamanda Aziz Petrus Bazilikası’nın çanları da çalar, böylece dumanı göremeyenler için seçim haberi duyurulur.

Seçim sürecinin tamamlanmasının ardından, Katolik Kilisesi’nin en sembolik anlarından biri olan “Habemus Papam” ritüeli gerçekleşir. Kıdemli kardinal diyakoz, Vatikan’daki Aziz Petrus Bazilikası’nın merkez balkonuna çıkar ve tarihi Latince ifadeyi yüksek sesle duyurur:

“Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus papam!” Yani “Size büyük bir sevinç duyuruyorum: Bir papamız var!”

Bu duyurunun ardından, yeni papanın ismi açıklanır ve seçtiği papalık ismi ilan edilir.  Hemen ardından, yeni papa balkona çıkar, on binlerce kişinin toplandığı Aziz Petrus Meydanı’na ve dünyaya ilk kez görünür.