Ara Seçim Nedir? Hangi Durumlarda Yapılır?

Türkiye’de ara seçimlerin nasıl, ne zaman ve hangi koşullar altında yapılacağı iki temel hukuk metniyle düzenlenmiştir. Bunlardan ilki, Anayasa’nın 78. maddesi, diğeri ise 2839 Sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’dur. Anayasa ara seçimin genel çerçevesini çizerken, 2839 Sayılı Kanun ara seçimlerin zamanlaması, kapsamı ve istisnai durumlarına dair daha ayrıntılı bilgileri içerir. Bu düzenlemelerin hem Meclis’in temsil gücünü koruması hem de seçmenlerin sık sık sandığa gitmesini engelleyecek dengeyi sağlaması hedefleniyor.

2839 Sayılı Kanun’na göre ara seçim, Meclis’teki milletvekilliği koltuklarında boşalma olduğunda yapılan özel bir seçim türüdür. Ara seçim, beş yıllık Meclis çalışma süresi olan her beş yıllık dönem içinde sadece bir kez yapılabilir. Ancak ara seçimin yapılabilmesi için genel seçim tarihinden itibaren en az otuz ay geçmiş olması gerekir. Bu kural, seçmenin kısa aralıklarla sandığa gitmesini engelleyip Meclis’in de istikrarlı bir şekilde çalışmasını sağlamak için getirilmiştir. Yalnızca bazı özel durumlarda bu süre kuralı esnetilebilir. Eğer Meclis’teki boş milletvekili sayısı toplam üye sayısının %5’ine ulaşırsa, ki bu da şimdiki sistemde 30 milletvekiline tekabül ediyor, Meclis ara seçim kararı alabilir ve bu durumda seçimlerin üç ay içinde yapılması gerekir. Bu seçimler yalnızca vekil sayısı eksik olan illerde veya seçim çevrelerinde yapılır, yani tüm ülkede genel seçim gerçekleşmez.

Bir diğer istisnai durum ise, bir ilin ya da seçim çevresinin Meclis’te hiç milletvekilinin kalmamasıdır. Yani o bölgeden seçilmiş tüm milletvekilleri çeşitli nedenlerle görevden ayrılmışsa ya da milletvekillikleri düşmüşse, seçmenlerin temsili tamamen ortadan kalkar. Böyle bir durumda, bölgede hiç vekilin kalmamasının üzerinden 90 gün geçtikten sonraki ilk pazar günü o seçim çevresinde ara seçim yapılır. 

Ara seçimlere dair son kural ise genel seçimlere bir yıl kala hiçbir şekilde ara seçim yapılamaması kuralıdır. Bu sınırlama da ilk 30 ay kuralı gibi, seçmenlerin kısa süreler içinde sandığa gitmesini önlemek ve seçim takviminde karmaşa yaratmamak için konulmuştur. 

Türkiye’de 1980’den bugüne kadar yapılan ve sonuçlarıyla siyaseti derinden etkileyen iki önem ara seçim yapıldı: 1986 ve 2003 ara seçimleri.

1986 yılında, Meclis’te 11 milletvekilliği sandalyesinin boşalması üzerine bir ara seçim düzenlenmiş ve bu seçimler, 12 Eylül 1980 darbesi sonrası kurulan Anavatan Partisi'nin iktidarının test edildiği önemli sınavlardan biri olmuştu. 

Seçimler, 28 Eylül 1986 tarihinde 10 ildeki 11 ayrı seçim bölgesinde yapılmıştı. Seçimlerde ANAP, oyların %32,12'sini alarak 6 milletvekilliği kazanırken yeni kurulan Doğru Yol Partisi %23,53 oyla 4, Sosyal Demokrat Halkçı Parti ise %22,74 oyla 1 milletvekilliği elde etmişti. Bu sonuçlar, hem ANAP'ın oy kaybına uğradığını ve muhalefetin güç kazandığını göstermesi açısından hem de 1987 genel seçimlerinin zeminini hazırlaması açısından önemli bir siyasi gelişme olarak değerlendirilir.

3 Kasım 2002 genel seçimlerinde, AK Parti’den Mervan Gül, CHP’den Ekrem Bilek ve bağımsız seçilen Fadıl Akgündüz’ün milletvekilliklerinin düşürülmesi ve Siirt seçimlerine yapılan itirazların Yüksek Seçim Kurulu tarafından haklı bulunarak iptal edilmesinin üzerine bir ara seçim yapılmasına karar verildi. 

AK Parti 2002 genel seçimlerinde büyük bir zafer kazansa da, partinin lideri Recep Tayyip Erdoğan siyasi yasağı nedeniyle milletvekili adayı olamamıştı. Erdoğan, 1997 yılında okuduğu bir şiir nedeniyle aldığı hapis cezası sonucu siyasi yasaklı hâle gelmişti. Bu nedenle 3 Kasım 2002 seçimlerinde aday olamayan Erdoğan’ın milletvekilliği yolu, partisinin seçim zaferinin ardından açıldı. 7 Aralık 2002’de Meclis’te yapılan anayasa değişikliğiyle siyasi yasağı kaldırıldı ve böylece Erdoğan’ın milletvekili olmasının önündeki engel ortadan kalktı. 

2002 genel seçimlerinde Siirt’teki bazı seçim sandıklarında usulsüzlük olduğu gerekçesiyle YSK, seçimleri iptal edip seçimi 9 Mart 2003’te yenileme, yani ara seçim kararı almıştı. Bu seçime, siyasi yasağı kaldırılan Erdoğan Siirt milletvekili adayı olarak girmiş ve %84,8’lik rekor bir oy oranıyla seçilerek Meclis’e girmiş ve 14 Mart’ta 59. Hükümet’i kurarak başbakan olmuştıu. Bu seçim, hem Erdoğan'ın siyasi kariyerinde bir dönüm noktası olması hem de AK Parti’nin iktidarını pekiştirmesi açısından son derece önemli bir ara seçim olmuştur.