Diyanet’in Bütçe Payı Son 10 Yılda Rekor Kırdı

Diyanet İşleri Başkanlığı, 1924 yılından bu yana yaklaşık 100 yıldır Türkiye Cumhuriyeti’nde dini hizmetleri koordine eden ve ülkenin modern tarihindeki laiklik tartışmaları nedeniyle de kamuoyundaki tartışmalarda hiç eksik olmayan bir kurum. Ama bu kurum son yıllarda en çok bütçesiyle gündemde. Geçtiğimiz aylarda Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yurt dışında yaptırdığı caminin maliyeti, kullanılan lüks makam araçları, aydınlatma giderleri ve Başkanlık bünyesinde istihdam edilen personel sayısı gibi konular medyada geniş yer bulmuştu. Başkanlığın bazı bakanlıkları aşan bütçesi de TBMM’de yıl sonu yapılan her bütçe görüşmesi öncesinde sosyal medya gündeminin ilk sıralarında yer alıyor. Biz de Diyanet İşler Başkanlığı’nın bütçesini mercek altına aldık. 

Türkiye’de din hizmetlerinin kurumsal bir çerçevede yürütülmesi, Osmanlı döneminden Cumhuriyet’e kadar geçen süreçte önemli değişimlere sahne oldu. Osmanlı Devleti’nde din hizmetleri Şeyhülislam tarafından idare edildi. Dini konuların yanı sıra Şeyhülislam adliye ve eğitim hizmetlerini de yürütürdü. Tanzimat Dönemi’nde Adliye ve Maarif nezaretlerinin kurulmasıyla birlikte Şeyhülislamlığın yetki alanı dini konular ile sınırlı hale geldi. Cumhuriyet döneminde 1920 yılında kurulan TBMM hükümeti bünyesinde oluşturulan Şer'iye ve Evkaf Vekâleti ile Şeyhülislamlık bir bakanlığa dönüştü.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında Osmanlı devletinin mevcut kurumları kapatılarak yerine yeni devletin kuruluş felsefesine uygun kurumlar oluşturuldu. Bu minvalde 3 Mart 1924 tarihli 429 sayılı yasa ile Şer’iye ve Evkaf Vekaleti kaldırılarak yerine Diyanet İşleri Reisliği kuruldu. Ayrıca 429 sayılı yasa ile yasama ve yürütme yetkisinin TBMM’de ve onun oluşturduğu hükümette olduğu kabul edilmiş, din ve devlet işleri birbirinden ayrılmış, din işleri yeni kurulan Diyanet İşleri Reisliği’ne devredilmişti. 

1924’te Diyanet İşleri Reisliği’ne bütçe payı %0,92 idi. 1930 yılına kadar da yeni kurumların oluşturulduğu ve savaş sonrası borçların ödendiği dönemde devlet bütçesinin ortalama %0,76’sı Diyanet İşleri Reisliği’ne ayrıldı. 1931 yılı Bütçe Kanunu ile ise bütün cami ve mescitlerin idaresi ve personeli Evkaf Umum Müdürlüğü’ne devredildi ve 1950 yılına kadar da bu müdürlükte kaldı. Bu nedenle 1931-1950 döneminde yetki ve personel açısından küçülen Diyanet İşleri Reisliği’nin bütçe payı ortalaması %0,2’ye kadar düştü. 

1950’de çıkarılan kanun ile Diyanet İşleri Reisliği’nin adı günümüzdeki halini alarak Diyanet İşleri Başkanlığı olarak değiştirildi. Önceleri cami ve mescitlerin idaresini üstlenen başkanlığa 1965 yılında yürürlüğe giren 633 sayılı kanunla İslam dininin ahlak alanıyla ilgili işlerini yürütmek de eklendi. Kanunda başkanlığın görevi “İslâm dininin inanç, ibadet ve ahlâk esasları ile ilgili işleri yürütmek, din konusunda toplumu aydınlatmak ve ibadet yerlerini yönetmek” olarak açıklanıyor.

1950’den bu yana da Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bütçe payının kademeli olarak yükseldiğini söylemek mümkün. 1950’li yıllarda ortalama %0,49 olan pay 1990’larda %0,86’ya kadar çıkmış. 2011-2020 arası ise Başkanlık bütçeden ortalama %1,1 seviyelerinde pay almaya başlamış. Kamuoyundaki tartışmalarda özellikle AK Parti’nin 2002 yılında iktidara gelmesinin ardından Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bütçeden aldığı payın arttığı vurgulanıyor. Bütçe verileri de bu çıkarımı doğrular nitelikte. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın günümüze yakın sorumluluklarla faaliyette bulunmaya başladığı 1951 yılından 2002’ye kadar olan süreçte bütçe payı ortalaması %0,67 seviyelerinde. 2003 - 2024 arasında ise bütçe payı ortalaması %0,28 artışla %0,95’e ulaştı. 

Aralık ayının son günlerinde 2024 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Teklifi, TBMM’de kabul edildi. 2024 yılı için Diyanet İşleri Başkanlığı’na ayrılan bütçe 91.824.805.000 TL oldu. Diğer kurumlara oranla Diyanet’e ayrılan bütçe %0,83’lük bir paya tekabül ediyor. 

Bütçe teklifindeki verilere göre yaklaşık 92 milyar TL’lik bütçenin yaklaşık %84,5’i personel giderlerine; %11’i sosyal güvenlik kurumlarına devlet primleri giderlerine; %2,7’si mal ve hizmet alım giderlerine; %1,5’i sermaye giderlerine ve %0,4’ü cari transfer giderlerine ayrılmış. Personel giderleri, Diyanet bütçesinin çoğunluğunu oluşturuyor. 

Başkanlığın, merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatı olmak üzere üç teşkilatı bulunuyor. Merkez teşkilatı; özel kalem, 2 sürekli kurul, 3 başkanlık, 7 genel müdürlük, basın ve halkla ilişkiler müşavirliği, hukuk müşavirliği ve iç denetim olmak üzere toplam 16 birimden ve bu birimlere bağlı 44 daire başkanlığından oluşuyor. Taşra teşkilatı il ve ilçe müftülükleri, dini yüksek ihtisas merkezleri ve Kur’an eğitim merkezlerinden oluşuyor. Diyanet’in personel sayısının çoğunluğu taşra teşkilatında yer alıyor. Diyanet’in yurt dışı teşkilatı ise din hizmetleri müşavirliği ve din hizmetleri ateşeliğinden oluşuyor.

2012 - 2022 yılları arasında Diyanet İşleri Başkanlığı’nda çalışan toplam personel sayısında genel olarak artış gözleniyor. 2012’de 114.882 olan personel sayısı 2022’de 141.218’e yükselerek yaklaşık %23 oranında artmış.

Son beş yılın verilerinde, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bütçe oranının Sanayi ve Teknoloji,  Kültür ve Turizm, İçişleri ve Dışişleri Bakanlığı gibi bakanlıkları geride bıraktığı görülüyor.