BM Eski Genel Sekreterinin Ukrayna İle İlgili Yaptığı İddia Edilen Açıklamalar Doğru mu?

Benzer iddialar dünya genelinde Şubat 2022 sonundan beri paylaşılıyor. 

Rusya ve Ukrayna arası çatışmaların 2022 Şubat ayının sonunda başlamasının üzerine bazı sosyal medya kullanıcıları tarafından, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Ban Ki-moon’un 2014 yılında, Ukrayna'nın bağımsız bir devlet olmadığını ilan ettiğini iddia eden paylaşımlar artıyor. Bu paylaşımlar dünya genelinde neredeyse aynı cümlelerle yayılıyor ve Türkçe paylaşımların da İngilizce versiyonlarının neredeyse tamamen çevirisi olduğu göze çarpıyor. Paylaşımlarda genel olarak “Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, Ukrayna'nın 1991'den beri sınır kaydı için başvuruda bulunmadığı, dolayısıyla Ukrayna devletinin resmi olarak olmadığı” iddiaları yer alıyor. İddialarda Bağımsız Devletler Topluluğu Antlaşması, Budapeşte Memorandumu ve uluslararası hukuk kurallarına da göndermeler ve alıntılamalar yapılıyor. 

Öncelikle Birleşmiş Milletler (BM) Eski Genel Sekreteri Ban Ki-moon’un iddiadaki şekilde bir açıklaması bulunmadığını belirtmek gerekiyor. Ayrıca, Eski Genel Sekreter Ban Ki-moon, Ukrayna'dan defalarca bağımsız bir devlet olarak söz etti. Ki-moon’dan sonraki güncel BM Genel Sekreteri António Guterres da Rusya'nın işgali üzerine, "Ukrayna'nın toprak bütünlüğüne ve egemenliğine BM Şartı uyarınca saygı gösterilmelidir" şeklinde açıklama yapmıştı. 

BM tarafından iddiada yer alan ve “Ukrayna’yı tanımayan” açıklamalar hiçbir zaman yapılmadı. Bunun yanında, iddiada “Ukrayna'nın 1991'den beri BM’ye sınır kaydı için başvuruda bulunmadığı için” sınırlarının tanınmadığı ve BDT Antlaşması ve Budapeşte Memorandumu gibi anlaşmalardan da bahsedilmiş, ancak bu ifadeler de gerçeği yansıtmıyor. 

Ukrayna, BM’ye üye devletler arasında yer alıyor ve 1945 tarihli BM Şartı'nın 4. Maddesi, BM'ye üyelik için gerekli şartları şu şekilde ortaya koyuyor:

“1. Birleşmiş Milletler üyeliği, işbu Şart'ta yer alan yükümlülükleri kabul eden ve Örgüt'ün kararına göre, bu yükümlülükleri yerine getirmeye muktedir ve istekli olan tüm diğer barışsever devletlere açıktır.2. Böyle bir devletin Birleşmiş Milletler üyeliğine kabulü, Güvenlik Konseyi'nin tavsiyesi üzerine Genel Kurul'un kararıyla gerçekleştirilecektir.”

Ayrıca, BM'nin kurucu üyelerinden ikisi Sovyetler Birliği ve o zamanlar Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (SSR) olarak bilinen Ukrayna'ydı. Ağustos 1991'de Ukrayna'nın bağımsızlık ilanı üzerine, Ukrayna SSR'sinin BM temsilcisi Hennadiy Udovenko, BM'ye ülkenin yeni adının Ukrayna olduğunu bildirdi. Ukrayna'nın 1991'de korunan BM üyeliğinde veya egemen bir devlet statüsünde başka bir değişiklik olmadı. Ukrayna'nın “BM’ye sınırlarını kaydettirmesi” gibi herhangi bir gereklilik de bulunmuyor. 

İddialarda yer aldığının aksine, Sovyetler sonrası Bağımsız Devletler Topluluğunu kuran BDT Şartı (Charter of the Commonwealth of Independent States), Ukrayna'nın toprak bütünlüğüne veya egemenliğine hiçbir şekilde atıfta bulunmuyor. 

Budapeşte Memorandumu, 1994 yılında Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin, Ukrayna Devlet Başkanı Leonid Kuchma, ABD Başkanı Bill Clinton ve zamanın İngiltere başbakanı John Major'ın katıldığı uzun ve karmaşık müzakerelerin ardından imzalandı. Memorandum şartlarına göre, Ukrayna, dağılan Sovyetler Birliği'nden miras kalan dünyanın üçüncü büyük nükleer cephaneliğinden vazgeçmeyi ve tüm nükleer savaş başlıklarını hizmet dışı bırakılması için Rusya'ya devretmeyi kabul etti. Bu, Ukrayna'nın Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması'na (NPT) nükleer olmayan bir devlet olarak katılmasını sağladı. Budapeşte Memorandumu, iddiaların belirttiği gibi "Ukrayna'nın sınırları yoktur" gibi bir ifade kesinlikle içermiyor, aksine Rusya dahil imzacıların tam tersini yeniden onaylamalarını gerektiriyordu:

“Rusya Federasyonu, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı ve Amerika Birleşik Devletleri, Ukrayna'ya, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı'nın Nihai Senedi'nin ilkelerine uygun olarak, Ukrayna’nın egemenliğine, mevcut sınırlarına ve bağımsızlığa saygı gösterme taahhütlerini yeniden teyit ederler.” 

Söz konusu iddialar Snopes tarafından da incelenmiş. 

Bir Twitter hesabı tarafından yapılan paylaşımda BM Eski Genel Sekreterinin Ukrayna ile ilgili yaptığı iddia edilen açıklamalara yer verilmişti. İddialarda, Bağımsız Devletler Topluluğu Antlaşması, Budapeşte Memorandumu ve uluslararası hukuk kurallarına da göndermeler ve alıntılamalar yapılıyor; BM Eski Genel Sekreteri Ban Ki-moon’un “Ukrayna'nın 1991'den beri BM’ye sınır kaydı için başvuruda bulunmadığı için sınırlarının tanınmadığı” şeklinde sözde açıklamalarına yer veriliyor. Ancak Ban Ki-moon’un bu şekilde bir açıklaması bulunmamasının yanında, Ukrayna'nın 1991'de korunan BM üyeliğinde veya egemen bir devlet statüsünde başka bir değişiklik olmadı. BDT Antlaşması ve Budapeşte Memorandumu ise Ukrayna’nın “sınırlarının olmadığı” ya da Rusya’nın işgalini haklı çıkaracak bir madde barındırmıyor.