Lozan’da Yunanistan’dan Alınmayan Savaş Tazminatına Dair İddialar

30 Ağustos 2023’te yapılan bir paylaşımda Lozan Antlaşması 54. Maddeye göre, aslında Yunanistan’ın Türkiye’ye savaş tazminatı ödemeyi kabul ettiği, fakat Yunanistan’ın yaşadığı ekonomik sorunlar nedeniyle Türkiye tarafının bu uzlaşıyı reddettiği iddia edildi.

Osmanlı İmparatorluğu’nun mağlup ülkeler arasında kabul edildiği 1. Dünya Savaşı, Sevr Antlaşması’nın imza edilmesiyle sonuçlandı. 

Zaten çözülmekte olan İmparatorluğun işgali anlamına gelecek bu antlaşmanın bertaraf edilmesi adına, İstanbul ve Anadolu’da işgaller sürmekteyken M. Kemal önderliğinde başlayan Ulusal Kurtuluş Savaşı, Sevr’den üç yıl sonra Mudanya Ateşkesi ile zaferle sona erdi. 

1914’ten beri Balkanlar ve Anadolu’da bilfiil sürmekte olan savaşların sona ermesi, ve Kurtuluş Savaşı’nın Türkiye’nin zaferiyle sonuçlanmasının resmiyete kavuştuğu antlaşma da bu sayede Mondros’u takip eden ve işgal anlamına gelen Sevr yerine, Türkiye’nin zaferi, toprak bütünlüğü, egemenliği ve tam bağımsızlığının tanındığı Lozan Antlaşması oldu. 

Antlaşmanın imza ve uzlaşı süreci de uzun bir pazarlık ve diplomasi mücadelesi olarak geçti. Sembolik ve tarihi önemi çok yüksek Lozan Barış Antlaşması, bugün hala siyasetin ve ideolojilerin ürettiği birçok komplo teorilerinin ya da söylentilerin ana öznesi. 

“Yunanistan’ın Türkiye’ye ödemeyi kabul ettiği” savaş tazminatını “Türkiye’nin reddettiği” iddiasının neden yanlış olduğunu birlikte inceleyelim:

Savaş tazminatının ne demek olduğuyla başlayalım. Savaş tazminatı savaşlarda yenilen devletlerin, galip devletlere verdikleri zarar karşılığında ödemek zorunda oldukları tazminat demek. 

Dolayısıyla Kurtuluş Savaşı’nda Yunanistan’ı yenen Türkiye’nin bu savaşı sona erdirmek için yapılacak bir barış antlaşmasında en önemli haklarından biri, Yunanistan’dan bir savaş tazminatı istemekti. Keza öyle de yapıldı. Türkiye Yunanistan’dan 4 milyon altın savaş tazminatı talep etti. 

Fakat durum o kadar basit değildi. Çünkü Lozan Antlaşması, Sevr'i kabul etmeyen ve Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’nda uğradığı mağlubiyette herhangi bir sorumluluk kabul etmeyen yeni Türkiye Devleti’yle yapılıyordu. Lozan Antlaşması’nda yalnızca Kurtuluş Savaşı’nda kaybeden Yunanistan yoktu. Antlaşma bir yanda Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’nda yenik düştüğü İngiliz İmparatorluğu, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Sırp-Hırvat-Sloven Devleti, öte yanda Kurtuluş Savaşı’nın galibi Türkiye olacak şekilde yapıldı. 

Dolayısıyla Lozan Konferansı’nda savaş tazminatları konusuna dair taleplerin görünümü aşağı yukarı şöyleydi: 

Yunanistan’dan savaş tazminatı olarak 4 milyon altın alınması. Savaş döneminde İtilaf Devletlerince el konulan 5 milyon altın liranın ve İngiltere tarafından kaçırılan gemilerin iadeleri. 

İtilaf Devletlerinden Fransa, İngiltere ve İtalya’nın Osmanlı topraklarını işgal ettikleri dönemde yaptıkları masrafların, Osmanlı Devleti’nin yenilgisi sebebiyle Türkiye’den istenmesi. Bu masraf, ilk başta 30 milyon, daha sonra 15 milyon altın olarak talep edildi, rakam daha sonra 12 milyon altına düştü. 

Yunanistan tarafı Türkiye’nin kendisinden istediği 4 milyon altını, içinde bulunduğu ekonomik durumun güçlüğünü gerekçe göstererek ödemeyi reddetti. Müttefik devletlerin kalanı da Yunanistan’dan yana tavır gösterdiler. Meselenin bir an önce kararlaştırılması için bir baskı oluşturuldu, Yunanistan’ın antlaşmadan vazgeçeceği ima edildi. 

Türkiye, İtilaf Devletleri’nin Türkiye’den tazminat talebinin Mondros Mütarekesi hükümlerine dayandırıldığını, fakat Türkiye’nin Lozan’da Mudanya Ateşkesine göre bulunduğunu, bu sebeple bu talebi hiçbir şekilde görüşmeyeceğini bildirdi. Ancak Yunanistan’dan istenen tazminat talebi müttefik devletlerce taahhüt altına alınırsa, vatandaşların zararların ödenmesi düşünülebilirdi.

Yunanistan’ın savaş tazminatı ödemeyeceği konusunda ısrara, Meriç Nehri’nin Batısında kalan Karaağaç bölgesinin savaş tazminatı olarak Türkiye’ye verilmesi önerilerek devam edildi.

Mudanya Antlaşması’na göre Edirne dahil olmak üzere Meriç Kıyısı’na kadar olan bölgenin Türkiye’ye verilmesi gerekiyordu. Yunanistan bölgeden çekilmiş ama Meriç kıyılarının bir kısmı ve Karaağaç halen itilaf devletlerinin işgali altındaydı. 

Müttefik devletlerin görüşü, Meriç Kıyısının batısında Türkiye’nin bulunamayacağı yönündeydi. Öte yandan, Türkiye’nin Yunanistan’dan savaş tazminatı talebi, Türkiye tarafından bu antlaşmadaki en doğal haklarından biri olarak görülüyordu.

Dolayısıyla bu teklif konusunda ne yapılması gerektiği Türk hükümetinde de uzun tartışmalara sebep oldu. Neticede, daha önemli görülen taleplerin gerçekleşmesi adına bu meseleden feragat edilebileceği kararlaştırıldı.

Sonuçta, Türkiye ve müttefik devletler savaş tazminatı taleplerinden karşılıklı olarak vazgeçmeyi kabul etti. İtilaf devletleri Osmanlı’yı işgal ettikleri müddetçe yaptıkları masrafların karşılığını Türkiye’den istemekten vazgeçti. Türkiye de, Yunanistan’dan savaş tazminatı istemekten vazgeçti. Bunun karşılığında Meriç batısında bir bölge olan Karaağaç, Türkiye’ye bırakıldı. 

Bu sonuç antlaşmaya, iddiada öne sürüldüğü gibi 54. madde ile yansımadı. 54. madde Osmanlı borçlarıyla ilgili farklı bir konuyla ilgilidir. Yunanistan ile savaş tazminatı meselesi ise 59. maddede sonuçlandırılmıştır:

Lozan Antlaşması Md. 59 - “Yunanistan, savaş yasalarına aykırı olarak Anadolu’da Yunan Ordusunun ya da yönetiminin eylemlerinden doğan zararların onarımı yükümünü tanır. Öte yandan, Türkiye, Yunanistan’ın savaşın uzamasından ve onun sonuçlarından doğan parasal durumunu gözönünde tutarak onarım konusunda Yunan Hükümetine karşı her türlü istemlerinden kesinlikle vazgeçer.”

Özetle, Lozan Antlaşması Md. 54’e göre Yunanistan’ın ödemeyi kabul etmesine rağmen, Türkiye’nin Yunanistan’dan savaş tazminatı almaktan feragat ettiği iddiası asılsız.