Bazı Mal ve Hizmetlerin Bir Yılda Değişen Fiyatlarına Dair İddialar Doğru mu?

Bir Facebook sayfası tarafından 13 Ekim 2020 tarihinde yapılan paylaşımda bazı mal ve hizmetlerin bir yıldaki fiyat artışlarına dair iddialar ortaya kondu. Gönderi 180 binden fazla görüntülenme alırken 2 binden fazla paylaşım aldı.

Paylaşılan metin şu şekilde:

Paylaşımda toplamda on adet iddia bulunuyor.

Yapılan paylaşımda geçen yıl peynir fiyatlarının 40 TL olduğu iddia edilirken 2020 yılında bu fiyatın 72 TL olduğu iddia edildi. TÜİK’in yayınladığı Tüketici Fiyat Endeksi’nde madde sepetine bakıldığında peynir fiyatlandırılmasında 4 ayrı çeşit görülüyor. Eylül ayının madde sepetine göre 2019 Eylül ayında beyaz peynirin kilogram fiyatı ortalama 27 TL idi. 2020 Eylül ayının verilerine göre beyaz peynirin kilogram fiyatı ortalama 30 TL oldu.

Öte yandan kaşar peynirin 2019 eylülde kilogram fiyatı ortalama 36 TL idi. Eylül 2020’de kaşar peynirinin kilogram fiyatı ortalama 41 TL oldu. TÜİK’in madde sepetine göre bir diğer peynir çeşidi tulum peyniri. 2019 eylül sepetine göre tulum peynirinin kilogram fiyatı ortalama 44 TL idi.

TÜİK madde sepetine göre 2020 eylül ayında hiçbir peynirin ortalama fiyatı 72 TL’ye kadar yükselmedi. En yüksek fiyatlı peynir kg fiyatı 54 TL olan tulum peyniri. TÜİK madde sepetinde durum böyle iken çeşitli marketlerde peynirlerin fiyatları farklılık gösteriyor. Örneğin beyaz peynirin kg fiyatı TÜİK’ göre ortalama 30 TL iken bu fiyat farklı marketlerde çeşitlilik gösterebiliyor.

TÜİK madde sepetinin hesaplamaların kattığı 5 farklı yağ çeşidi bulunuyor. Kahvaltılık tereyağı, zeytinyağı, margarin, mısırözü yağı ve ayçiçek yağı. 1 litre zeytinyağının 2019 eylül ayı ortalama fiyatı 28 TL iken 2020 eylül ayında bu fiyat ortalama 30 TL oldu. Öte yandan ayçiçek yağının 2019 eylülde 1 litredeki ortalama fiyatı yaklaşık 10 TL idi. 2020 eylül ayında bu fiyat ortalama 12 TL oldu. Tereyağın kilosu da 2019 eylülde yaklaşık 55 TL iken Eylül 2020’de bu fiyat 61 TL’ye kadar çıktı.

Paylaşımda yağın 35 TL’den 58 TL’ye çıktığı iddia edildi. Tereyağın fiyatının Eylül 2020’de 61 TL’ye kadar çıktığı görülüyor. Fakat tereyağının kilosu, Eylül 2019 da 35 TL değil 55 TL idi. TÜİK madde sepetinde ayçiçek yağının kilogramı 12 TL iken bazı marketlerde aynı kalırken baz marketlerde de bu fiyat daha yüksek seviyelere çıkabiliyor. Bu durum TÜİK’e göre kilogramı ortalama 61 TL olan tereyağı için de geçerli.

TÜİK’in yayınladığı en son veriler 23 eylülde yayınladığı elektrik ve doğal gaz fiyatları yılın ilk yarısına yani Ocak-Haziran 2020 dönemine ait. Verilere göre konutlarda, 1 kWh elektrik için tüketicilerin yılın ilk yarısında ödediği tutar ortalama 71,2 kuruş oldu. 2019 yılının aynı döneminde 53,8 kuruş ödeniyordu. Bir önceki yılın aynı dönemine göre ödenen tutarın iddia edildiği gibi %32,3 oranında arttığını söylemek mümkün.

TÜİK’in yayınladığı verilerde hem elektrik hem de doğalgazların fiyatlandırılması yer alıyordu. Buna göre yılın ilk periyodu olan ocak-haziran dönemine bakıldığında konutlarda 1 m3 doğalgaz için tüketiciler 2019 yılında 135,6 kuruş ödüyordu. 2020 yılının ilk yarısında ise bu fiyatlandırma iddia edildiği gibi %34,7 artarak ortalama 182,6 kuruş oldu.

Tren biletleri kavramı çok geniş olduğundan internet araştırması için haberler incelendi. “Tren biletlerine %300 zam” şeklinde aratıldığında Yüksek Hızlı Trenlere yapılan zam hakkında haberlere rastlandı. BirGün’ün haberine göre Ocak 2020’de yüksek hızlı tren hattında abonman biletlere yaklaşık yüzde 300 yapıldı. Doğruluk Payı’nın ulaştığı bilgilere göre pandemiden ötürü şu anda abonman biletlerinin satışı yapılmıyor. BirGün ve Yeniakit Gazetesinin bu iddiaya dair yayınladıkları haberler karşılaştırıldığında iki yayın organının da aynı fiyatlandırmalardan bahsettiği görülüyor. 30 günlük abonman bilet ücretlerine ocakta fiyatları değişmişti. Eskişehir-Ankara hattında çalışanların ve öğrencilerin tercih ettiği 30 günlük abonman bileti 480 liradan bin 687 liraya çıkmış, internet ve mobil satış kanallarına uygulanan %1,5 indirim kaldırıldığı gözüküyor.

Ocakta yapılan fiyat değişiklikleri gazete haberlerine göre:

Ankara-Polatlı 220 TL’den 877 TL’ye çıktı. (Artış %298).Ankara-Eskişehir, Ankara-Konya 480 TL’den bin 687 TL oldu. (Artış %251).Polatlı-Eskişehir 352’den bin 260 TL’ye çıktı. (Artış %257). Ankara-İstanbul 2 bin 100’den 3 bin 847 TL’ye çıktı. (Artış %83)

Sosyal medyada, televizyon haberlerinde, gazetelerde yayılan haberlerin ardından 22 Ocak 2020’de TCDD, Yüksek Hızlı Trenin resmi Twitter sayfasında yüksek hızlı trenlerin abonman fiyatlarında herhangi bir değişiklik yapılmadığı belirtmişti. YHT’lerin business ve ekonomi bölümü yolculuklarda kullanılan abonman kartlarına ait indirim oranlarında değişiklik yapıldığı ifade etmişti. Bu açıklama da tartışmalara yol açmıştı.

Yurt dışından getirilen akıllı telefonlar IMEI kayıt ücreti ödemeden Türkiye’de kullanılamıyor. Son yıllarda birkaç kez yeni düzenleme geçiren kayıt ücretine ise 2020 yılında da değişiklik yapılmıştı. 23 Aralık 2019 tarihinde Resmi Gazete‘de yayımlanan 2020 yılına ilişkin yeniden değerlendirme oranı %22,58 olarak açıklanmıştı. Bu oranın “2019 yılına ait son geçici vergi dönemi için de uygulanacağı” da kaydedilmişti.

%22,58‘lik orana göre yeni kayıt ücreti 2020’de 1.500 TL ‘den 1.838 TL ‘ye çıkmıştı. Değişen fiyatlandırmadan önce 1500 TL olduğuna dair Cumhurbaşkanlığı imzası da 19 Temmuz 2019’da yayınlanan Resmî Gazete’de açıkça görülmekte.

Bu kararla Haziran 2019’da cep telefonu kayıt ücreti 500 TL iken Temmuz 2019’da %23 artış oranı ile 618 TL olan kayıt ücreti bir kez daha değişerek 1.500 TL ‘ye çıkarak %142 oranında artış göstermişti. Böylece, son bir senede cep telefonlarına gelen kayıt ücretindeki artış %187 oldu.

Türkiye’de üçü İstanbul’da boğazın iki yakasını bağlayan olmak üzere toplam 4 ücretli köprü bulunuyor. Üçüncü boğaz köprüsü olarak bilinen Yavuz Sultan Selim Köprüsü 28 Ağustos 2016’da İzmit Körfez Köprüsü olarak bilinen Osmangazi Köprüsü ise 1 Temmuz 2016’da kullanıma açılan en yeni köprüler. Köprü geçişlerinin güncel ücretleri Karayolları Genel Müdürlüğü sitesinde yayınlanıyor.

Karayolları Genel Müdürlüğü’nün otoyollarının ücretlerini yayınladığı sayfanın internet arşivleri incelendiğinde Osmangazi ve Yavuz Sultan Selim köprülerinin geçiş ücretlerine 2020 yılının başında toplamda %14 zam yapıldığı görülüyor. Yapılan zamla birlikte Osmangazi Köprüsü'nün geçiş ücreti 2019 yılının başında 103 TL iken yeni yılda 117 TL’ye çıkmış. Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nün geçiş ücreti ise yeni yılda 19,15 TL'den 21,90 TL'ye çıkmıştı.

TÜİK madde sepetinin hesaplamaların kattığı 4 alkollü içecek bulunuyor. Bira, rakı, viski ve şarap. Bu içeceklerin fiyatlandırmalarını hesaba kattığımızda 2019 yılında biranın fiyatı ortalama 11 TL iken 2020 Eylül’de yaklaşık %10 ücret artışı ile fiyatı ortalama 12 TL oldu. Rakının fiyatı 2019 eylülde ortalama 123 TL iken bu fiyat yaklaşık %5,5 artarak ortalama 130 TL oldu. Öte yandan şarabın fiyatı 46 TL’den %10 artışla 2020 eylülde 51 TL’ye çıktı. Viskinin fiyatı ise 2019 eylülde TÜİK verilerine göre 176 TL’den %5,5 artışla 186 TL’ye çıktı.

TÜİK Madde Sepetine göre Eylül 2019’da sigara paketlerinin fiyatları ortalama 16 TL iken 2020 Eylül’de de sigara paketlerinin fiyatları ortalama 16 TL olarak aynı kaldı.

TÜİK’in Eylül 2020’ye dair açıkladığı enflasyon oranı bir önceki aya göre %0,97, bir önceki yılın aynı ayına göre ise %11,75 oldu.

İddia KISMEN YANLIŞ

Sonuç olarak Facebook’ta paylaşılan görseldeki peynir, yağ, elektrik, doğalgaz, tren bileti, köprü ücretleri, cep telefonu harcı, sigara ve alkollü ürünlerin son bir senede değişen fiyatlandırmalarına dair iddiada her madde gerçeği yansıtmıyor. Örneğin TÜİK madde sepetine göre 2020 eylül ayında hiçbir peynirin ortalama fiyatı 72 TL’ye kadar yükselmedi. En yüksek fiyatlı peynir kg fiyatı 54 TL olan tulum peyniri oldu. Fakat, elektrik faturalarında bir önceki yılın aynı dönemine göre ödenen tutar iddia edildiği gibi %32,3 oranında arttığı görülüyor. Doğalgaz fiyatlandırmalarındaki %34,7 artış da doğru.