Türkiye’de Doktora Öğrencisi Giderek Artıyor

Shanghai Ranking tarafından hazırlanan ARWU (Academic Ranking of World Universities) geçen hafta açıklandı ve dünyanın ilk 500 üniversitesi sıralamasına Türkiye’den sadece İstanbul Üniversitesi girebildi. Doğa bilimleri, yaşam bilimleri, sağlık bilimleri, mühendislik ve sosyal bilimler bünyesinde 54 alanda sıralama yapan ARWU’nun kullandığı göstergeler arasında üniversitelerin iyi endekslerde taranan yayın sayısı, Nobel ödülü kazanan mezun sayısı ve öğretim elemanlarının atıf performansları yer alıyor. Farklı göstergelerde üniversite sıralamaları yapan ARWU dışında birçok kuruluş bulunuyor ve bu sıralamalarda da Türkiye’den üniversitelerinin performanslarının çok tatmin edici olduğu söylenemez. Araştırmayla ilgili kriterlerin bu sıralamaların oluşturulmasında baskın olması üniversitelerin bulunduğu ülkelerde doktora eğitiminin durumu için de önemli bir gösterge oluşturuyor.

Kariyerine akademide devam etmek isteyenlerin içinden geçmesi gereken bir süreç olan doktora eğitimi en yüksek seviyeli akademik derecedir. Doktora derecesi almak için lisans derecesi zorunlu olmak üzere ilgili bilim dalına katkı sağlayacak bir ürün üretip bunu bilimsel camia içinde savunmak gereklidir. Ülkelerin eğitim sistemlerinde doktora süreçleri için gereklilikler farklılaşabilir. Fakat hepsinde bilimsel kalitesi uzman bir jüri önünde teyit edilmiş bir ürün çıkarmak doktora derecesi için esastır.

Millî Eğitim Bakanlığı Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi’nin 2014’ten bu günümüze kadarki verileri incelendiğinde, doktora yapan öğrenci sayısının yıllar içerisindeki artışı dikkat çekiyor. Türkiye’de kayıtlı doktora öğrenci sayısı 2014 yılında 67 bin 157 iken, 2020 yılında 101 bin 242’ye yükseldi. Ayrıca 2020 yılında bu öğrencilerden yaklaşık 54 bini erkek iken, 49 bini ise kadındı. 2020’de kayıtlı doktora öğrencisinin 90 bin 648’i devlet üniversitesinde, 10 bin 594’i ise vakıf üniversitesinde eğitim görüyor.

Hükümet burslusu olarak Türkiye’de doktora eğitimi gören yabancı uyruklu öğrenciler ve yurt dışında öğrenim gören burslu öğrencilere dair verilere de MEB’in dönemsel olarak açıkladığı resmî istatistiklerden ulaşılabiliyor. Buna göre hükümet tarafından burs verilerek eğitim alan yabancı uyruklu öğrenci sayısı 2014 yılında 1.540 iken, 2016 yılında 4 bin 355’e yükseldi. 2019 yılında ise hükumet bursuyla eğitim gören yabancı öğrenci sayısı 2 bin 510 olarak açıklandı.

Yurt dışında devlet bursu ile doktora yapan öğrenci sayısında ise yıllar içerisinde çok büyük bir artış söz konusu değil. 2014 yılında bin 194 öğrenci yurt dışında burslu eğitim alırken 2019 yılında bu sayı bin 490’a yükselmiş. Ayrıca devletin yurt içinde doktora öğrencilerine verdiği burs ve kredi miktarı her yıl artış göstermiş. 2014’te aylık 840 TL olan burs ve öğrenim kredisi toplamı, 2020 yılında aylık bin 650 TL’ye çıkarılmış.

Yıllara göre yabancı ülkelerdeki kayıtlı doktora eğitimi alan öğrenci sayılarını Eurostat’ın yayınladığı verilerle incelediğimizde, 2018 yılında Avrupa’da en çok doktora öğrencisi bulunduran ülke 200 bin 400 öğrenci ile Almanya. 2014 yılından 2018 yılına kadar üniversitelerinde doktora öğrencisi sayısı en çok artan ülke ise yaklaşık 61 bin kişi ile İspanya. Birleşik Krallık’taki öğrenci sayısı yıllar içerisinde artış ve azalış gösterse de 111 bin seviyelerinde kalmış. İtalya’da ise son 5 yılda doktora öğrencisi sayısı yaklaşık 5 bin kişi azaldı. Türkiye 2018 yılında toplam doktora öğrencisi sayısı ile Avrupa ülkeleri içinde 3. sırada.

Doktoralı 25 yaş üzeri nüfus oranlarına baktığımızda Dünya Bankası’nın bu verileri her ülke için farklı yıllarda açıkladığını görüyoruz. Örneğin; 2017 ve 2018 yıllarını baz aldığımız bu tabloda İsviçre’ye ait %2,93’lük oran 2018 yılına aitken, Slovenya’ya ait %2,76’lık oran 2017 yılına ait. Bunun dışında ABD’de ise doktora mezunlarının 25+ nüfusa oranı oldukça yüksek, ki bu da ABD’nin nüfusu hesaba katıldığında doktora mezunlarının da oldukça fazla olduğunun bir göstergesi. Türkiye’de ise doktora mezunlarının 25+ nüfusa oranı 2018 yılında %0,42. Yani o sene on bin kişide sadece 42 kişi doktora mezunuymuş.