Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi İlk Kez Yayınlandı

Toplumsal cinsiyet eşitsizliğine yol açan etkenlerle mücadele etmek için kurulmuş olan Yanındayız Derneği bu sene ilk kez Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi’ni hazırladı. Endekste, Türkiye’de 81 il ve 234 ilçenin politik katılım ve karar alma, eğitim, ekonomik yaşam ve kaynaklara erişim ile sağlık ve spor boyutlarında toplam 27 göstergedeki durumu incelendi. Toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikleri ülke içindeki mekânsal farklılıklarıyla açık şekilde ortaya koyan raporun en önemli bulgusu ise politik katılım ve karar alma ile ekonomik yaşam ve kaynaklara erişim boyutlarında ana endekste iyi skora sahip yerlerin bile yetersiz kalması.

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi’nde ilk ona giren ilçelerden beşi İstanbul’da yer alıyor. İlk ona girebilen ilçelerin üçü İzmir’de diğer iki ilçe ise Çanakkale ve Ankara’da bulunuyor. İzmir’de Karşıyaka ve İstanbul’da Kadıköy ve Bakırköy listede başı çeken ilçeler.

Politik katılım ve karar alma boyutunun skorunun hesaplanmasında belediye meclis üyesi sayısı, başkan yardımcısı, ilçedeki muhtar sayısı gibi 6 gösterge yer alıyor.

Politik katılım ve karar alma skorunda Kadıköy, Karşıyaka, Bakırköy, Beylikdüzü ve Çanakkale Merkez cinsiyet eşitliğinde ilk sıralarda yer aldı. İlk 10 sırada İstanbul’dan ve İzmir’den 3 ilçe yer aldı. Son sıralarda ise Diyarbakır, Mardin ve Trabzon’dan ilçeler görmek mümkün.

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği’nin boyutlarından biri de ekonomik hayat ve kaynaklara erişim. Bu boyutun skorunun hesaplanmasında ehliyet sahipliği, tapu sahipliği ve sigortalı sayısı gibi 9 farklı gösterge yer alıyor.

Buna göre skorlar diğer kategorilerden farklılık gösteriyor. Hatta ana endeks skorunda iyi durumdaki ilçelerin bile skorları birbirinden daha uzak. Karşıyaka’yı Adana’nın Çukurova ilçesi takip ediyor. İlk 10’da sık sık listelerde başlarda gördüğümüz İstanbul’dan Beşiktaş, Kadıköy ve Şişli yer alıyor. Kadıköy bu listede onuncu sırada yer buldu.

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği araştırması ilçelerdeki eğitim boyutunu da ele aldı. Eğitim skorunun hesaplanmasında okuma yazma bilme oranından lisansüstü mezununu oranına kadar 4 farklı gösterge yer alıyor.

Toplumsal Cinsiyet Endeksi’nin ve göre eğitim boyutunda ise ilk beşe giren ilçeler Beşiktaş, Bornova, Bahçelievler, Karşıyaka ve Muğla’nın Menteşe ilçesi. Bu ilçeleri Kuşadası, Kadıköy ve Avcılar takip ediyor. Eğitim skorunda toplumsal cinsiyet eşitsizliği en çok olan iller ise Şanlıurfa, Mardin ve Van.

Eğitim ile alakalı tablolarda yer alan hesaplamadaki alt sonuçlardan biri okuma yazma bilme oranı ile alakalı. Sonuçlar, ilçedeki 6 yaş üstü okuma yazma bilen kadın sayısının 6 yaş üstü okuma yazma bilen erkek oranına bölünmesi ile elde ediliyor.

Araştırmanın eğitim kategorisinde lise mezunlarının cinsiyet eşitliği tablosu da yer alıyor. Bu tablo ilçedeki 20 yaş üstü kadın nüfusunda lise mezunu sayısının 20 yaş üstü erkek nüfusunda lise mezunu sayısına oranlamasıyla elde ediliyor. Tablonun ilk sırasında İstanbul’dan Kadıköy yer alırken onu Ankara’nın Gölbaşı ilçesi takip ediyor. Tabloda skoru en düşük iller arasında Şanlıurfa, Ağrı, Kütahya, Van illeri sayılabilir.

Eğitim boyutunda üniversite mezunu oranı hesaplaması ilçedeki 25 yaş üzeri kadın nüfusunda üniversite mezunu sayısının 25 yaş üstü erkek nüfusunda üniversite mezunu sayısına oranlanmasıyla hesaplanıyor. Buna göre listede ilk sırayı Muğla’nın Bodrum ilçesi alırken ikinci sırada İstanbul Zeytinburnu ilçesi yer alıyor. Zeytinburnu’nu Kağıthane ve Şişli takip ediyor. Skoru en düşük yerler ise Şanlıurfa, Şırnak, Hakkâri ve Mardin illeri.

Lisansüstü mezunlarının toplumsal cinsiyet eşitliğinde yer alan tablosuna göre İzmir Bornova ilk sırada yer alıyor. Onu İzmir’in Bayraklı ilçesi ve Muğla’nın Bodrum ilçesi takip ediyor. Tabloda yer alan skor ilçedeki 25 yaş üstü nüfusunda lisansüstü eğitim almış kadın sayısının 25 yaş üstü nüfusunda lisansüstü eğitimi almış erkek sayısına oranlanmasıyla elde ediliyor.

Eğitim sürelerinde cinsiyet eşitliğinde en yüksek skora sahip olan ilk 10 il arasında İstanbul’dan 5 ilçe yer alırken, kalan iller arasında İzmir, Aydın, Antalya, Hatay, Muğla’nın birer ilçeleri yer alıyor. Eğitim sürelerinde cinsiyet eşitsizliği olan illerin arasında son sıralarda Şanlıurfa, Manisa, Muğla ve Samsun iller yer alıyor.

Endeks’te erkeklerde evlenme yaşının en düşük olduğu 10 ilçe arasında Şanlıurfa’dan dört ilçe yer alırken onları Konya, Ağrı ve Şırnak’ın ilçeleri takip ediyor.

Kadınlarda ilk evlenme yaşında Ağrı Patnos ilk sırada yer alırken onu Şanlıurfa Akçakale izliyor. İlk on ilçe arasında Ağrı’dan üç ilçe var.

Endekste kadın cinayeti verileri Coşkun Taştan ve Aslıhan Küçüker Yıldız’ın “Kadına Yönelik Ölümcül Şiddet Vakalar Maktuller ve Failler” kitabındaki veriler üzerinden oluşturulmuş. Jandarma kayıtlarında Manisa, EGM kayıtlarında ise İstanbul kadın cinayetlerinin en çok işlendiği iller.

Eğitimden sonra sağlık ve sporda da ilçelerin büyük kısmı yüksek ve birbirine çok yakın skorlarla tabloda yerini buluyor. Sağlık ve spor boyutunun göstergeleri arasında lisanslı sporcu sayısı, doğuşta beklenen yaş süresi gibi başlıklar yer alıyor.