Salgın Sürecinden İstanbul Esnafı Nasıl Etkilendi?

İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde faaliyetlerini sürdüren İstanbul Planlama Ajansı, ocak ve şubat ayında yayınladığı iki raporlar İstanbul’da pandemi döneminde mahalle esnafının durumunu ortaya koydu. Ocak 2021’de yayınlanan “İstanbul Bakkalları ve Veresiye Alışveriş Pratikleri Araştırması”nın bulguları İstanbul’da 39 ilçeden 402 mahalle bakkalı ile yapılan görüşmelere dayanırken şubat ayında yayınlanan “İstanbul’da Pandemi Döneminde Mahalle Esnafı Araştırması” ise 39 ilçede aktif olarak faaliyetini sürdürmekte olan 702 mahalle esnafıyla yapılan görüşmeleri kapsıyor.

Türkiye’de 11 Mart 2020’de görülen ilk Covid-19 vakasının ardından 13 Mart’ta okullar uzaktan eğitime geçti. Ertesi gün uçuş yasakları getirildi. Ardından tarihler 21 Mart’ı gösterdiğinde İçişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan bir genelge ile berber, kuaför ve güzellik merkezlerinin faaliyetleri geçici süreliğine durduruldu. 2 Mart 2021 tarihi itibariyle geçilen kontrollü normalleşme dönemiyle ise risk seviyelerine göre bazı şehirlerde yeme-içme, kuaför, alışveriş gibi faaliyetlerde bazı yaş grupları için kısıtlamalar gevşetilmiş durumda.

Kuaförler ve berberler, pandeminin en başından bugüne maskesiz çalışmama hususuna en çok dikkat etmesi gereken yerlerden biri olmuştu. Araştırmaya göre pandemi öncesinde berber ve kuaförlerin %20,4’ü tek başına çalışırken pandemi döneminde tek başına çalışanların oranı %41,9’a yükseldi.

Berber ve kuaförlerde pandemi öncesinde kendileri de dahil olmak üzere ortalama 3 kişi çalışıyordu. Fakat pandemi sürecinde ortalama çalışan sayısı 2’ye kadar düştü. Çalışan toplam kişi sayısı ise bu dönemde %30,3 azalırken bu işletmelerin %20,4’ünde bir kişi çalışıyor.

Pandemi sonrasında kadın kuaförlerine ve berberlere gelen müşteri sayısında da büyük bir düşüş yaşandı. Günlük ortalama müşteri sayısında %55’e kadar bir azalma gerçekleşti. Araştırmaya göre, pandemi döneminde berberlerin %92,6’sı kira, fatura ve işçi ücreti gibi sabit işletme giderlerini karşılamakta sıkıntı yaşıyor.

Ayrıca, berber ve kuaförlere yaşadığı en büyük sıkıntılar sorulduğunda, büyük çoğunluk kısıtlamalar sebebiyle müşterilerin azalması yanıtını verdi.

Tedarikçilerden temin edilen ürünlerin pahallığını da sıkıntı olarak belirten kuaför ve berberlerin malzeme fiyatları pandemi sonrasında %77 yükseldi.

Pandemi sebebiyle okulların çevrimiçi eğitime geçmesinin ardından kırtasiyeler de pandemi öncesi kadar iş yapamaz duruma geldiler. Araştırmaya göre, pandemi öncesinde kırtasiyelerin %26,6’sı tek başına çalışırken pandemi süresince tek başına çalışanların oranı %52,4’e çıktı.

Pandemi kısıtlamaları kutu oyunları ve hobi malzemelerine talebi arttırdı. Kırtasiyelerin %35,7’si pandemi sürecinde farklı ürünlerde talep artışı yaşandığını belirtti. Bu farklı ürünlerin %49’u hobi malzemesi, puzzle ve kutu oyunları.

Kırtasiyelerin pandemi öncesinde günlük müşteri sayısı ortalama 85 kişiydi. Özellikle okulların açıldığı ilk hafta yoğunluk yaşayan kırtasiyelerin, pandemi sürecinde günlük müşteri sayısı %76 azalarak 20 kişiye geriledi. Ayrıca, katılımcılar kırtasiyelerinin pandemi sürecinde ayda ortalama 3 gün siftah yapmadığını belirtmişler.

Pandemide kırtasiyelerin ortalama geliri %64 oranında azaldı. Kırtasiyelere yaşadıkları zorluklar sorulduğunda en fazla verilen cevap %92,3 ile uzaktan eğitim sebebiyle kırtasiye ihtiyaçlarının azalması oldu.

Pandemi öncesinde İstanbul’daki terzilerin %56,9’u gibi büyük çoğunluğu tek başına çalışıyordu. Fakat bu oran pandemi döneminde %75,2’ye kadar çıktı. Terzilerde çalışan toplam kişi sayısı ise bu dönemde %29,4 azalırken işletmelerin %70,1’i aynı şekilde çalışmaya devam ettiğini ifade etti.

Terziler, pandemi öncesinde aylık müşteri sayısının ortalama 302 kişi olduğunu belirtirken pandemi sürecinde aylık ortalama müşteri sayısının %80,5 azalarak 59 kişiye gerilediği ifade etti. Ayrıca terziler pandemi sürecinde ortalama 10 gün siftah yapmadığını da belirtti.

Terzilere yaşadıkları zorluklar sorulduğunda en fazla verilen cevap sokağa çıkma kısıtlamaları sebebiyle kıyafetlerin daha az kullanılmasına dairdi.

Araştırma çerçevesinde terzilerin pandemi sürecinde gelirlerinin ne yönde değiştiği de soruldu. Pandemi sürecinde terzilerin hiçbiri gelir artışı gerçekleşmediğini belirtmiş. Gelirinin azaldığını belirten terzilerin ortalama gelir kaybı ise %70,7 olarak belirlendi.

Geçirilen karantina günlerinin ardından tıpkı terziler gibi İstanbul’daki kuru temizlemecilerde de ortalama müşteri sayılarında düşüş yaşandı. Araştırma kapsamında kuru temizlemeciler, pandemi öncesinde günlük ortalama kuru temizleme işlemi sayısının ortalama 63 olduğunu ifade ettiler. Fakat pandemi sürecinde bu sayı %76 azalarak 15’e geriledi.

Ayrıca kuru temizlemeciler pandemi sürecinde ortalama 9 gün siftah yapmadığını da belirtiler. Pandemi öncesinde kuru temizlemecilerin %24,6’sı tek başına çalışıyordu. Bu oran diğer esnafların yaşadığı durum gibi pandemi döneminde düşüş gösterdi. Tek başına çalışan kuru temizlemecilerin oranı %48,4’e yükseldi.

Kuru temizlemecilere yaşadıkları zorluklar sorulduğunda ise en fazla verilen cevap, terzilerin verdiği cevapla eşleşiyor; kuru temizlemeciler de karantina sebebiyle insanların kıyafetlerini kuru temizlemeye getirememesinden yakınıyor.

Yurt genelinde sokağa çıkma kısıtlamalarının gelmesinin ardından önlem kapsamında restoran ve kafeler mekanda müşteri ağırlamak yerine gel-al servis ve paket servisle satışlarını devam ettirdiler. Bu çerçevede, daha önce paket servisi bulunmayan birçok kafe ve restoran paket servis ve gel-al seçeneklerini müşterilerine sunmak durumunda kaldı.

Araştırmaya göre, pandemi öncesinde işletmelerin %47,6’sı paket servis hizmeti veriyordu. Bununla beraber işletmelerin sadece %4,8’inde gel- al servis bulunuyordu. Pandemi sürecinde işletmelerin %78,1’i paket servis hizmetine geçerken, %13,3’ü gel-al hizmeti vermeye başladı. Fakat her iki hizmeti de sunmayan işletme sayısı %8,6 oldu.

İstanbul’daki restoran ve kafe işletmecileri pandemi öncesinde günlük ortalama müşteri sayısının 164 kişi olduğunu ifade ettiler. Pandemi sürecinde gelen kısıtlamalarla beraber bu sayı günlük ortalama 27 kişiye kadar geriledi. Böylece, müşteri sayısı pandemi öncesine göre %83,5 gibi büyük bir oranla azalma gösterdi. Müşteri sayısı azalırken tedarik edilen ürünlerin fiyatı pandemi sonrasında %54,4 yükseldi.

İşletmelere yaşadıkları zorluklar sorulduğunda, tümü kısıtlamalar sebebiyle müşteri kabul edilememesinden dolayı zorluk yaşadığını araştırma sonuçlarında belirttiler.

Öte yandan pandemi öncesinde işletmelerin sadece %1’i tek başına çalışırken pandemi döneminde tek başına çalışanların oranı %19,2’ye yükseldi. Restoran ve kafelerin %97,1’i kira, fatura ve işçi ücreti gibi sabit giderleri karşılamakta sıkıntı yaşadı. İşletmelerde çalışan toplam kişi sayısı da %60,4 azaldı.

Katılımcılara kira, fatura ve işçi ücreti gibi işletmelerinin sabit giderlerinin nasıl karşılandığı sorulduğunda restoran ve kafelerin yaklaşık %54’ü “giderlerimi borçla karşılıyorum” cevabını verirken, %28,2’si de “giderlerimi karşılayamıyorum” yanıtını verdi.

Pandemi sürecinin yarattığı ekonomik sıkıntı, mahalle esnafıyla beraber bakkallar ve tuttukları veresiye defterine de yansıdı. “İstanbul Bakkalları ve Veresiye Alışveriş Pratikleri Araştırması” kapsamında bakkallara pandemi öncesinde ve pandemi sürecinde veresiye defteri tutup tutmadığı soruldu. Araştırma sonucunda da her iki dönemde de bakkalların yaklaşık %71’inin veresiye defteri tuttuğu görüldü.

Her ne kadar İstanbul’da ve ülke genelinde bakkalların sayısı azalış gösterse de veresiye alışveriş yapan kişi sayısı pandemi döneminde %32,2 arttı. Ayrıca, veresiye defterinde yazan toplam borç tutarı %54,8 arttı. Bakkallara yöneltilen “Veresiye taleplerini düşündüğünüz zaman, en sık veresiye yazdırılan ürünü söyler misiniz?” sorusuna verilen yanıtlarda ekmek ilk sırada yer aldı.

Araştırma kapsamında pandemi öncesi döneme göre bakkalların %85,8’inin satışları azaldığı bulgulandı.

Müşterinin evine paket getiren “online alışveriş” olarak tanımlanan uygulamaları kullanan insanlar pandemi ile beraber artış gösterdi. Online alışveriş alışkanlığının ve eve ürün tedarik girişimlerinin artması ile beraber bakkalların %84,4’ü, bu internet girişimlerinin yaygınlaşmasından dolayı zorluklar yaşadığını belirtti. Araştırma çerçevesinde bakkallara yaşadıkları olası zorluklar sorulduğunda, en fazla verilen cevap “zincir market şube sayılarının artması” oldu.