1 Mayıs: Türkiye'de İşçi Olmak

19. yüzyılda Sanayi Devrimi ile ortaya çıkan işçi sınıfının ağır çalışma koşullarına yönelik hak mücadelesinin en önemli sembolü 1 Mayıs. İşçi sınıfı tarafından dünya çapında kutlanan mücadele gününe girerken Doğruluk Payı olarak Türkiye'de işçilerin durumuna ışık tutacak verileri derledik.

TÜİK'in açıkladığı verilere göre Şubat 2024 için işsizlik oranı %8,7. Bu oran son iki yılın en düşük ikinci oranı. Fakat işsizlik oranı çalışma durumunun sadece bir tarafını gösteriyor. İşsizlik oranı hesaplamasındaki işsiz nüfus, son dört hafta içinde aktif şekilde iş arama kanallarından birine başvuran ve işbaşı yapabilecek durumda olan kişileri kapsıyor. Fakat bunun yanında potansiyel iş gücü (aktif şekilde iş aramayan ama hemen çalışabilir durumda olan veya aktif şekilde iş arayan ama hemen çalışabilir durumda olmayan kişiler) ve zamana bağlı eksik istihdamdaki kişilerin de (haftalık 40 saatten az şekilde istihdamda olan ama daha fazla saat çalışmak için iş arayan ve çalışabilir durumdaki kişiler) eklenmesi daha sağlıklı bir gösterge sağlıyor. Bu gösterge de atıl işgücü oranı. 

Atıl işgücü oranında ise seyir işsizlik oranından tamamıyla farklı. Şubat 2024 döneminde %24,5 olarak hesaplanan atıl işgücü oranı son iki yılın en yüksek ikinci oranı durumunda. 

Çalışma yaşamında güvencesizlik geçici, düzensiz, kuralsız ve esnek koşullar anlamına geliyor. 1980’den sonra ekonomi politikalarına hâkim olan neoliberal yaklaşım çalışma yaşamında güvencesizlik koşullarını giderek daha yaygın hale getirdi. Türkiye de çalışma yaşamında güvencesizliğin oldukça yaygın olduğu ülkelerin başında geliyor. Kayıtdışılığın oldukça fazla olması dolayısıyla güvencesizliğin boyutunu ölçmek oldukça güç. Eurostat’ın sunduğu veriler Türkiye’nin Avrupa ülkeleri arasındaki yerini göstermesi açısında önemli bir gösterge. Eurostat’ın istihdam kalitesi başlığında ölçtüğü “Precarious employment” 3 aydan kısa süreli sözleşmeli çalışanların miktarı bir gösterge oluşturuyor.

Eurostat'ın 2023 verilerine göre toplam çalışan nüfusun %6,3'ünün güvencesiz olduğu Türkiye 2023'te verisi olan ülkeler arasında ilk sırada yer alıyor. 

Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu (ITUC), her yıl dünyada çalışma koşullarını değerlendirdiği “Küresel İşçi Hakları Endeksi”ni yayınlıyor. Endeks, işçi haklarının durumunu değerlendirerek ülkeleri altı farklı kademeye yerleştiriyor. Bu kademeler hukuk devletinin hiç olmadığı koşullardan ara ara işçi hakları ihlalerinin yapıldığı koşulara kadar geniş bir yelpazede oluşturulmuş. Endeksin 2023 raporunda Türkiye, 2022, 2021, 2020 ve 2019'da olduğu gibi işçi haklarının garanti altında olmadığı ülkeler arasında sayıldı. Bu değerlendirmeyle Türkiye işçi olmak için  Belarus ile birlikte Avrupa’nın en kötü iki ülkesinden biri durumunda. Raporda ayrıca Türkiye 2023’te işçi olmak için en kötü 10 ülke arasında gösterildi. Diğer ülkeler ise şunlar: Bangladeş, Belarus, Ekvador, Mısır, Eswatini, Guatemala, Myanmar, Filipinler ve Tunus. 

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi'nin (İSİG Meclisi) açıkladığı verilere göre, 2023 yılında en az 1932 işçi, iş cinayetleri sonucu hayatını kaybetti. İş cinayetlerinin iş kollarına göre dağılımına bakıldığında birinci sırayı "İnşaat, Yol" alırken,  ikinci sırada "Taşımacılık", üçüncü sırada ise "Tarım ve Orman" yer aldı. İş cinayetlerinin nedenlerine göre dağılımına bakıldığında ise ilk sırada "trafik, servis kazası" yer alıyor. 2023 yılında trafik, servis  kazası nedeniyle toplamda en az 444 işçi hayatını kaybetti. İSİG'e göre toplam iş cinayeti nedenlerinin %23'ünü oluşturan bu oranı %15'le "ezilme, göçük" ve %14'le "yüksekten düşme" takip ediyor.

İSİG Meclisine göre, 2024 yılının ilk üç ayında (90 günde) iş cinayeti nedeniyle en az 425 işçi hayatını kaybetti. 2024'ün Ocak-Şubat-Mart aylarına bakıldığındaysa en fazla "İnşaat ve yol" iş kolunda çalışanların iş cinayetine maruz kaldığı görülüyor.

 TÜİK verilerine göre işgücü ödemelerinin Gayrisafi Katma Değer içindeki payı  2016’dan bu yana düşüyor. 2016’nın ilk çeyreğinde %40,5 olan pay 2023'ün son çeyreğinde  %29,7'ye kadar geriledi. DİSK-AR’ın Asgari Ücret Gerçeği 2024 raporuna göre Türkiye’de özel sektörde asgari ücret civarında (yüzde 20 komşuluğunda) çalışanların oranı % 70. Rapora göre, 2005 yılında aylık ücret ve maaş geliri asgari ücretin 2,2 katıyken, 2021 yılına gelindiğinde bu fark 1,7 katına geriledi.