Deniz Gezmiş'in İdamı İçin 144 CHP'li Vekilin 97'si Evet Oyu mu Kullandı?

Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, 12 Mart 1971 Muhtırası sonrasında Türkiye'de sıkıyönetim ilan edilmesiyle birlikte aranan sol görüşlü devrimci öğrenci liderleriydi. Deniz Gezmiş, Ocak 1971'deki banka soygunu ve  ABD askerlerinin kaçırılması gibi eylemlerde yer aldı. Yakalanmalarının ardından, 16 Temmuz 1971 tarihinde başlayan ve 9 Ekim 1971'de sona eren yargı sürecinde, Türk Ceza Kanunu'nun 146. maddesinden yargılanarak idam cezasına çarptırıldılar. 6 Mayıs 1972 tarihinde ise idam edildiler. 

Sosyal medyada yayılan bir paylaşımda, Deniz Gezmiş’in idamı için o dönemki 144 CHP’li milletvekilinden 97’sinin evet oyu verdiği öne sürülmüş. İddia, TBMM’nin arşivlerinden yararlanarak incelenebilir. 24.04.1972 tarihli Millet Meclisi Tutanak Dergisi’nde, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın ölüm cezasına çarptırılmaları hakkımda Başbakanlık tezkeresi ve Adalet Komisyonu raporu yer alıyor. Tutanakta milletvekillerinin idam cezalarının infazı konusunda yaptığı konuşmalar, oylama süreci ve alınan kararlar yer alıyor.

Oylama sürecine bakıldığında, 450 milletvekilinden 323’ünün oy kullandığı görülüyor. Kanun, 273 kabul oyuna karşılık 48 ret oyuyla kabul edilmiş. İki milletvekilinin çekimser kaldığı bu oylamada, milletvekillerinin oylamaya katılıp katılmadığı ve hangi yönde oy kullandığı tutanaklarda yer alıyor. Ancak milletvekillerinin hangi partiye mensup oldukları bu belgede belirtilmiyor. Bu noktada, TBMM tarafından hazırlanan Türk Parlamento Tarihi ve TBMM Albümü, milletvekillerinin parti aidiyetlerini gösterme açısından önemli bir kaynak niteliğinde.

TÜİK verilerine göre 1969 seçimlerinde CHP 143 milletvekili çıkarmış; ancak TBMM Albümü incelendiğinde, 14. Dönemde CHP’den seçilmiş 144 milletvekili olduğu görülüyor. Albümde, milletvekillerinin seçildikleri siyasi partilerin yanı sıra 1969-1973 yılları arasındaki dönem içinde geçtikleri partiler de belirtilmiş. Ancak bu geçişlerin tarihleri yer almadığından, 24 Nisan 1972 tarihindeki kanun oylaması sırasında milletvekilinin hangi partiye mensup olduğunu belirlemek için ek bir araştırma yapılması gerekebiliyor.

Oylama tarihi itibarıyla CHP’nin milletvekili sayısı, Hatay milletvekili Mehmet Aslan ile Nevşehir milletvekili Selâhattin Hakkı Esatoğlu’nun vefatı ve Kocaeli milletvekili Nihat Erim’in istifası nedeniyle üç eksilmiş durumdaydı. Van’dan bağımsız olarak seçilen Mehmet Emin Erdinç’in CHP’ye katılmasıyla birlikte, Nisan 1972 itibarıyla CHP’nin sandalye sayısının 142 olduğu anlaşılıyor.

24 Nisan 1972 tarihli Meclis tutanağı incelendiğinde ise CHP’den 64 milletvekilinin oylamaya katılmadığı, 29 milletvekilinin Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın idam cezalarının infazı yönünde oy kullandığı, 47 milletvekilinin ise infaza karşı oy verdiği görülüyor. CHP’li iki milletvekili de çekimser oy kullanmış. 

Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın idamını karara bağlayan oylamada, CHP’li 97 milletvekilinin “evet” oyu kullandığına dair iddia uzun yıllardır dolaşımda. Bu süre içinde iddiayı çürüten pek çok analiz yayımlandı. Analizler, bu bilginin doğru olmadığı konusunda hemfikir; ancak özellikle CHP’li vekillerin katılım durumu ve oy dağılımı konusunda farklı sayılar öne çıkıyor.

Bunun başlıca nedeni, 1969-1973 döneminin oldukça hareketli bir siyasi tabloya sahip olması. Milletvekili geçişlerinin sık yaşandığı bu dönemde, mecliste yeni partiler kurulmuş, hizipler oluşmuştu. 1972 yılı ise CHP içinde İsmet İnönü ve Bülent Ecevit arasındaki liderlik mücadelesinin en sert seyrettiği zamanlardan biri. İdam oylamasının yapıldığı 24 Nisan’dan sadece üç hafta sonra Bülent Ecevit, CHP Genel Başkanı seçilmişti. Sonrasında yaklaşık 30 milletvekili partiden ayrılarak Cumhuriyetçi Parti’yi kurdu; bu parti de kısa süre içinde Cumhuriyetçi Güven Partisi’yle birleşti.

Bu nedenle, oylama sırasında CHP’de olup olmadığı net olarak belirlenemeyen bazı milletvekilleri için sadece TBMM albümü ya da çevrimiçi kaynaklar yeterli olmadı. Ek olarak gazete arşivleri de taranarak daha kesin bilgiler elde edilmeye çalışıldı.

Gazete arşivlerinden yapılan araştırmalara göre, Van’dan bağımsız olarak seçilen Mehmet Emin Erdinç oylama sırasında CHP milletvekiliydi ve kanunun lehine oy kullandı. Öte yandan bazı kaynaklarda CHP milletvekili olarak gösterilen Cahit Karakaş’ın o dönemde Adalet Partisi saflarında yer aldığı anlaşılıyor. Benzer şekilde, Kahramanmaraş’tan bağımsız seçilen İbrahim Öztürk de Nisan 1972 itibarıyla henüz CHP’ye katılmamıştı.