Kadınlar Yerel Yönetime Ne Kadar Katılabildi: 2019 ve 2024 Yerel Seçimleri

Türkiye'de yerel seçimler yaklaşıyor. 31 Mart 2024 tarihinde vatandaşlar, mahalli idareler seçimi için sandık başına gidecekler. Seçimlerde yaşanılan bölgeye göre; Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Belediye Başkanlığı, Belediye Meclis Üyeliği, İl Genel Meclis Üyeliği ile Muhtarlık ve İhtiyar Heyeti için oy kullanılacak. 

Yüksek Seçim Kurulu (YSK) her yıl olduğu gibi bu seçimde de, aday istatistiklerini yayınlıyor ve geçmiş yıllara ait verileri de kamuoyunun erişimine sunuyor. Kadınların seçim sürecinde ne kadar yer bulduğu ise önemli bir toplumsal gösterge. Geçmiş seçimlerde kadınların yerel yönetimlere ne kadar katılım gösterebildiği merak edilen bir konu olarak karşımıza çıkıyor. Özellikle 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü vesilesiyle, kadınların siyasi katılımı ve yerel yönetimlerdeki rolünü mercek altına alıyoruz. 

Kadınların Türkiye’de Siyasi Arenaya Girişi

Türkiye tarihinde kadınların yerel yönetimlerde siyasal haklarını ilk defa kullanması 1930 Belediye Seçimleri ile gerçekleşti. 1930 yılının Nisan ayında mecliste yeni Belediye Kanunu’nun kabul edilmesi ile kadınlara belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanındı. Nisan 1930’da kabul edilen Belediye Kanunu ilk kez 1930 yerel seçimlerinde kullanıldı. Bu kanuna göre seçim ülkenin farklı yerlerinde farklı tarihlerde başlayacak, Eylül ayından Ekim ayına kadar sürecekti. Seçimin bir diğer özelliği ise ilk çok partili seçim olmasıydı.

Kadınların siyasal haklarına yönelik ikinci önemli gelişme, 26 Ekim 1933 tarihinde alınan karar ile kadınlara muhtar seçme ve seçilme hakkının verilmesi oldu. Bu karar ile kadınlar köy muhtarlığına ve ihtiyar heyeti azalığına aday olma ve oy kullanma hakkı kazandı. Köy kanunu değiştirilerek “Köy muhtarını ve ihtiyar meclisi azalarını seçmeye hakkı olan kadın ve erkek köylülerin toplanmasına köy derneği derler. Köy muhtarı ve ihtiyar meclisi azaları doğrudan doğruya köy derneği tarafından ve köylü kadın ve erkekler arasından seçilir. ” ifadesi eklendi.

Kadınların Türkiye tarihindeki en büyük siyasal kazanımı ise 1934 yılında gerçekleşti. 1934 yılında seçim kanununda değişiklik yapılarak kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verildi. Kadınlar bu hakkı ilk kez 8 Şubat 1935 tarihinde yapılan seçimde kullandı ve 17 kadın milletvekili meclise girdi. 1936 yılında yapılan ara seçimlerde ise bu sayı 18’e yükseldi.

2019 Yerel Seçimleri

1930’lardan bu yana elinde seçme ve seçilme hakkı bulunduran kadınların günümüzde yerel yönetime ne kadar katılabildiklerini incelemek üzere Yüksek Seçim Kurulu’nun açıkladığı verilere başvuruyoruz. Son geçerli seçim olan 2019 Mahalli İdari Seçimleri’nin resmi sonuçlarına* göz atıldığında Belediye Başkanlığı’na başvuran toplam 7953 adaydan 634’ünün, 305 Büyükşehir Belediye Başkanı adayının ise 33 tanesinin kadın olduğu görülüyor. Büyükşehir belediye başkanlığındaki yarışı yalnızca üç kadın aday kazanırken belediye başkanlığında bu sayı 38. 

*HDP’nin parti içinde yürüttüğü eş başkanlık sisteminin yasal bir statüsü bulunmadığı için YSK verilerinde yalnızca YSK’ya bildirilen resmi adaylar bulunuyor.

2019 seçimlerinde belediye başkanlığı adaylarının %8’i kadınken başkanlık koltuğuna oturan adayların yalnızca %2,8’inin kadın olduğu görülüyor. Veriler, kadın adayların kazanma oranının erkek adaylara göre daha düşük olduğunu gösteriyor. Aday gösterilen kadın/erkek oranı kazanan aday oranlarına aynı şekilde yansımıyor. Bunun sebeplerinden biri, partilerin garanti kazanacakları bölgelere kadın adayları göstermemeleri olabilir. 

Siyasi partilerdeki kadın aday sayısının partinin toplam adayına olan oranına bakıldığında büyükşehir belediye başkanlığında en yüksek oranın Demokrat Parti, HDP ve TKP’de olduğu görülüyor. MHP ve Saadet Partisi’nin tüm büyükşehir belediye başkan adayları ise erkek.  Belediye başkanlığında en yüksek kadın aday oranı TKP, HDP ve Vatan Partisi'nde. 

2024 Yerel Seçimleri

2024 Mahalli İdareler Seçimleri verilerine göre 2019’a oranla toplam aday sayısında bir artış yaşanıyor. 2019 yılında ittifakla seçime giren partiler, 2024 yılında yerel seçimlere kendi adayları ile giriyor. Bu sebeple aday sayılarında bir artış gözlemleniyor. Önümüzdeki seçimlerde yarışacak belediye başkanları adayları 14 bin 122 iken büyükşehir belediyesi başkanlığına aday olanların sayısı 734. Belediye başkan adaylarının %11,5’i kadınken bu oran büyükşehir belediye başkan adaylarında %12,8.

2024'te başkanlıklar için aday çıkaran siyasi parti sayısı oldukça yüksek. Bu sebeple tabloda, mecliste bulunan siyasi partilerin kadın aday oranlarına yer verildi. Tüm siyasi partiler arasında 2024’te belediye başkanlığı adaylığında kadın aday oranı en yüksek partiler sırasıyla Türkiye İşçi Partisi, Türkiye Komünist Partisi ve Türkiye Komünist Hareketi. Büyükşehir belediye başkanlığı adayları arasında kadın aday oranı en yüksek siyasal partiler Türkiye Komünist Hareketi, Sol Parti ve Dem Parti.  İktidar partisi olan AK Parti’nin çıkardığı 1.211 adaydan yalnızca 27’si kadın. Ana muhalefet partisi CHP’de ise belediye başkanı olarak gösterilen 1.112 adayın sadece 103’ü kadın. 

Geçmiş seçimlere baktığımızda, kadınların yerel yönetimlere katılımı ilk günlerden bu yana artış gösterse de hala yeterli düzeyde değil. Kadınların siyasi arenada aktif olmaları ve seçimlere katılmaları demokratik sürecin ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanabilmesi adına önemli bir gösterge.