Polislere “Aynasız” Denilmesinin Nedenine Yönelik İddia Doğru mu?

Bir Twitter hesabı tarafından 26 Ekim 2021 tarihinde yapılan paylaşımda polislere “aynasız” denmesinin sebebine yönelik iddialar yer aldı.

Paylaşımda geçen metin şu şekilde:

Söz konusu iddianın uzun süredir sosyal medyada dolaşımda olduğu görülüyor. Konu ile ilgili Malumatfuruş ve Teyit gibi doğruluk kontrolü platformlarının da analizleri bulunuyor.

Söz konusu iddiada polislere argoda “aynasız” tabirinin kullanılmasının sebebi olarak, 1970’lerde sağ aynası olmayacak şekilde fabrikadan çıkan Renault araçlara sivil polislerin sağ aynayı taktırmaması gösterilmişti. İddiada polisler sağ aynayı taktırmadıkları için sivil polislerin hemen fark edilebildiği ve bu nedenle onlara “aynasız” dendiği belirtiliyor. Bu rivayet Wikipedia’nın “List of police-related slang terms” başlığının altında, Karar Gazetesi’nin bir haberi örnek gösterilerek de kullanılmış. Karar tarafından hazırlanan 27 Aralık 2019 tarihli “Polislere neden aynasız denir? Aynasızlar tabirinin kökeni” isimli haberde de bu tabirin kökenine dair rivayetler derlenirken söz konusu iddiaya da yer verilmiş. Ancak “aynasız” kelimesinin polisleri tabir etmek için kullanılması 1970’lerden önceye dayandığı için bu rivayetin doğru olması pek muhtemel değil.

Etimolojiturkce.com ve ve Nişanyan Sözlük internet sitelerinde “aynasız” tabirinin en eski örnekleri de yer alıyor. İki kaynakta da kelimenin yazılı olarak kullanıldığı ilk eser olarak A. Fikri’nin 1889’da yazdığı Lugat-ı Garibe, yani “Türkçenin ilk argo sözlüğü” gösteriliyor. Bu sözlükte “aynasız” kelimesi, “yakışıksız, biçimsiz” anlamında kullanılmış. Modern Türkçenin etimolojisi üzerine yoğunlaşan bir sözlük olan Nişanyan Sözlük, aynı zamanda argoda “aynalı” kelimesinin ise “yakışıklı, güzel” anlamında kullanıldığını belirtiyor.

Kaynaklarda aynı zamanda “aynasız” kelimesinin Ahmet Rasim’in 1898 tarihli Şehir Mektupları kitabında kullanıldığı da belirtiliyor. 1932 tarihli, Osman Cemal Kaygılı tarafından hazırlanan Argo Lugatı’nda da “aynasız” kelimesinin “polis, taharri memuru” olarak açıklandığı görülüyor.

Ferit Devellioğlu tarafından 1995’te yayımlanan Türk Argosu isimli inceleme ve sözlük türü eserde, “aynasız” kelimesinin anlamlarından birinin de “polis, jandarma” olarak açıklandığı görülüyor.

Kelimenin kullanımı ve tarihi ile ilgili çeşitli rivayetler bulunsa da, söz konusu iddiada belirtildiği üzere tabir 1970’lerde kullanılmaya başlanmamış. 1970 öncesi birçok kaynakta tabirin polisler için kullanıldığını, dolayısıyla kelimenin kullanımının 1970’lerde Renault marka arabanın sağ aynası olmaması rivayetiyle uyuşmadığını görmek mümkün.

Malumatfuruş’un analizinde “aynasız” kelimesinin “polis” anlamında kullanıldığı 1970’lerden önceki kaynaklar arasında şu eserler de yer alıyor: Celâleddin Ezine’nin 1938 tarihli “Yakub ve Ötekiler: Bir Rüya Oyunu” ve M. Ali Çamlıca’nın 1941 tarihli “İnsan Sarrafı”.

Bir Twitter hesabı tarafından yapılan paylaşımda polislere “Aynasız” denmesinin sebebine yönelik iddialar yer alıyordu. Söz konusu iddiada polislere argoda “aynasız” tabirinin kullanılmasının sebebi olarak, 1970’lerde sağ aynası olmayacak şekilde fabrikadan çıkan Renault araçlara sivil polislerin sağ aynayı taktırmaması gösterilmişti. Ancak 1970’li yıllardan önce yazılmış olan çeşitli sözlük, argo sözlükleri ve edebi eserlerde “aynasız” tabirinin polis ve jandarmalar için kullanılıyor olduğu görülüyor. Bu sebeple söz konusu rivayet doğru değil.