Mehmet Âkif Ersoy’a Atfedilen II. Abdülhamid ile İlgili Sözleri Gerçek mi?

II. Abdülhamid, Türkiye’de tarihsel figürden çok, güncel kimlik çatışmalarının sembollerinden biri haline gelmiş durumda. Bir kesim onu imparatorluğun dağılmasını geciktiren, modernleşmeye yön veren “devlet aklı”nın temsilcisi olarak görürken; diğer bir grup ise baskıcı yönetimi, sansürü ve istibdat dönemiyle özdeşleştiriyor. Bu zıt okumalar, aslında tarihsel bir tartışmadan çok bugünün siyasi kimlik haritasını yansıtıyor. 

Paylaşımda, Mehmet Akif Ersoy’un II. Abdülhamid hakkında söylediği bir söz öne çıkarılıyor. Mehmet Akif bu konuda tarihsel açıdan ilginç bir figür. İstiklal Marşı’nın yazarı olarak “Milli Şair” kimliğiyle toplumun ortak hafızasında yer edinmiş, muhafazakâr ve dindar kesimler için 20. yüzyılın en önemli İslamcı düşünürlerinden biri sayılmıştır. Ancak Akif, II. Meşrutiyet öncesinde ve hemen sonrasında, dönemin birçok aydını gibi Sultan Abdülhamid’e karşı oldukça sert bir muhalif tutum sergilemişti. 

Mehmet Âkif Ersoy’un eserleri üzerinden yapılan taramada söz konusu ifadeye, Safahat’taki Köse İmam adlı şiirde rastlanıyor. Mehmet Âkif bu şiirde, toplumdaki çürümeyi aileden başlayan bir zincir olarak ele alır ve cehaletle birlikte dinin istismarını ve keyfi yönetimi sert biçimde eleştirir. Şiirde yer alan “Otuz üç yıl bizi korkuttu ‘şeriat’ diyerek” dizesi, bu çürümenin doruk noktası olarak II. Abdülhamid dönemine açık bir gönderme yapar. “Otuz üç yıl” ifadesinin, Abdülhamid’in iktidarda kaldığı süreyle birebir örtüşmesi de bu göndermeyi açıkça güçlendirir.

Mehmet Âkif Ersoy’un II. Abdülhamid dönemine yönelik eleştirileri ağırlıklı olarak Safahat’ta yer alır. Kitap incelendiğinde döneme dair birçok sert ifadeye rastlanır. Örneğin Üçüncü Orduya şiirinde “Yıkılmıştır esasından, bugün zindan-ı istibdâd” dizesiyle Abdülhamid yönetimini açıkça eleştirir. Literatürde genellikle “istibdat dönemi” olarak anılan bu dönemi, Âkif de aynı şekilde baskıcı bir dönem olarak tanımlar. Padişahı gerçek bir halife olarak görmez ve onu “cellat”, “zalim”, “kâbus-ı hûnî” ve “Yıldız’daki baykuş” gibi sert ifadelerle eleştirir.

Bu sert eleştirilerinin en belirgin örneklerinden biri ise Safahat’taki “İstibdat” adlı şiirinde görülüyor. Âkif, bu dizelerde dönemin baskıcı yönetimini ve Abdülhamit’in zulmünü şu sözlerle ortaya koyar: 

Mehmet Âkif Ersoy’a ait bir başka şiir olan Asım’da ise dönemin baskıcı yönetimine yönelik eleştirilerini ise sürdürür. Âkif, “Hele Fir’avn’ın elinden yakamız kurtuldu; Hele mahv olmadan evvel sizi millet buldu. Âh efendim, o herif yok mu, kızıl kâfirdi;” dizeleriyle II. Abdülhamit yönetimini Firavun’a benzetir ve bu dönemin sona ermesini halk için bir kurtuluş olarak görür.