Sultan II. Abdülhamit İstanbul’un Fethi Kutlamalarına İzin Vermedi mi?

29 Mayıs 1453’te İstanbul’un Osmanlı orduları tarafından fethedilmesi, yalnızca Osmanlı değil, dünya tarihi açısından da dönüm noktası olarak kabul edilir. Bu fetihle birlikte yaklaşık 1.500 yıldır varlığını sürdüren Roma İmparatorluğu sona erdi ve Osmanlı İmparatorluğu onun siyasi ve kültürel mirasını devralarak küresel bir güç hâline geldi. Fetihle beraber İstanbul, çokkültürlü yapısıyla yeniden şekillendi ve yüzyıllar boyunca İslam dünyasının en önemli merkezlerinden biri oldu. Ancak bu büyük tarihî olayın kutlanması, sanıldığının aksine, köklü bir gelenek değil. Bildiğimiz anlamda geniş katılımlı fetih kutlamaları, ilk kez 1990’larda yerel yönetimlerin öncülüğünde başladı ve zamanla çeşitli etkinliklerle zenginleşerek güçlü bir tarihsel anlatıya dönüştü. 

Paylaşımda ise bu kutlamalarla ilgili Osmanlı Devleti’nin son dönemlerine dair bir iddia var. 1914’te iktidarda olan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin (İTC) düzenlediği fetih kutlamalarının fotoğrafı paylaşılmış. Gönderide ise II. Abdülhamid döneminde Rumların tepkisinden çekinildiği için fetih kutlamalarına izin verilmediği, 1914’te İttihat ve Terakki iktidarında İstanbul’un fethinin 100 binden fazla kişinin katılımıyla ilk kez coşkuyla kutlandığı öne sürülmüş.  

Fotoğrafla ilgili yapılan görsel aramada, karede yer alan sahnenin 1914 yılında düzenlenen İstanbul’un fethi kutlamalarına ait olduğu anlaşılıyor. Konuşma yapan kişi, dönemin önemli figürlerinden İhtifalci Mehmed Ziya Bey. 1914’teki kutlamalar, Ziya Bey’in koordinasyonunda kurulan bir komite tarafından, Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın başkanlığında organize edilmiş. Her ne kadar kitlesel kutlamalar ilki 1910’da başlasa da, ilk büyük ve ciddi organizasyona sahip fetih kutlamalarının 1914’te yapıldığı söylenebilir. Ayasofya’dan Fatih Camii’ne uzanan törenlere on binlerce kişi katılmış. Bu kutlamaların arka planında ise Balkan Savaşları sonrası yaşanan moral bozukluğunu telafi etme ve İttihat ve Terakki’nin millî birlik ile tarihsel hafıza inşa etme çabası öne çıkıyor. 

Sultan 2. Abdülhamit’in fetih kutlamalarına izin vermediği iddiasıyla ilgili yapılan araştırmalarda, bu iddianın kaynağı olarak 2003 yılında yayımlanan Sultan 2. Abdülhamit’in Sürgün Günleri: Hususi Doktoru Âtıf Hüseyin Bey’in Hatıratı adlı kitap öne çıkıyor. Hem Murat Bardakçı hem de tarihçi Erhan Afyoncu, kaleme aldıkları köşe yazılarında, bu kitapta II. Abdülhamit’in fetih kutlamalarıyla ilgili şu ifadeyi kullandığını aktarıyor:

“Biz, İstanbul’u Rumlar’dan zaptettik... Fetih günü onlar matem tutmak isterler... Biz tezahürde bulunursak (ortaya çıkarsak) onların hissiyatını rencide ederiz... Benim zamanımda bir kere İstanbul’un fethi günü merasim yapmak istediler... Ben bu hissiyat noktasını nazara alarak müsaade etmedim... Bunlar hikmet-i hükûmettir, çünki her hükûmet teb’asının hepsinin hissiyatını da rencide etmemeğe çalışmalıdır... Her nedense biz kendi kendimize mesele çıkarıyoruz...”.

II. Abdülhamit’in saltanatı döneminde, İstanbul’un fethinin anılması yönünde bazı taleplerin dile getirildiği görülüyor. Örneğin 1900 yılında Ahmed Rasim Bey ve Nazif Sarurî Bey, kaleme aldıkları yazılarda padişahtan fetih kutlamalarının yapılmasını talep etmiş. Ancak bu dönemde, İstanbul’un fethinin kutlanmasına izin verilmemiş. 

Sonuç olarak, 1914’te İttihat ve Terakki yönetimi tarafından kitlesel biçimde düzenlenen ilk büyük fetih kutlaması, Osmanlı’nın son döneminde millî birlik ve tarihsel hafıza inşasının bir parçası olarak öne çıkıyor. Buna karşın II. Abdülhamit döneminde, toplumsal hassasiyetler gözetilerek bu tür kutlamalara izin verilmemiş.