Atatürk Döneminde 1 Lira 100 Dolara mı Karşılık Geliyordu?

Mustafa Kemal Atatürk’ün cumhurbaşkanlığı yaptığı 1923-1938 dönemi, modernleşme ve çağdaşlaşma hedefleri doğrultusunda köklü reformların gerçekleştirildiği bir süreç olarak öne çıkıyor. Çağdaş bir ulus-devlet yapısını oluşturma amacıyla hilafetin kaldırılması, laiklik ilkesinin benimsenmesi, kadınlara seçme ve seçilme hakkının tanınması, eğitim ve hukuk sisteminde radikal değişiklikler yapılması gibi reformlar bu dönemin en dikkat çeken gelişmeleri arasında yer aldı. Ekonomide ise özellikle 1930’larda devletçilik ilkesi benimsenerek, devlet destekli bir karma ekonomi modeli hayata geçirildi.Bu dönem radikal reformları nedeniyle yıllardır tartışma konusu olmaya da devam ediyor. Döneme yönelik tartışmalardaki iki kutup da abartılı iddialarda bulunarak döneme yönelik algıları şekillendirmek istiyorlar. Söz konusu iddia da bu tartışmada kullanılan abartılı iddialara bir örnek. . 

İddiada Atatürk'ün bir fotoğrafının bulunduğu bir görsel üzerinde şu cümleler yazılmış: 

Metinde iki ana iddia bulunuyor. İlki cumhuriyet döneminde sıfır borçlu bir ülke kurulduğu, ikincisi ise 1 TL’nin 100 dolara karşılık geldiği. Cumhuriyet döneminde borçlulukla ilgili veri sağlayan ve görüş belirten birçok akademik makaleye ulaşmak mümkün. 

Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti, ekonomik anlamda ilk büyük sınavını Osmanlı’dan devraldığı yüklü dış borçlarla verdi. Osmanlı Devleti’nin 1854-1914 yılları arasında aldığı toplam 161,3 milyon TL borcun büyük bir kısmı Türkiye’nin sorumluluğuna geçti. Bu borç yükü nedeniyle Cumhuriyet’in ilk yıllarında yeni bir dış borç alınmaktan kaçınıldı. 1928 yılında, demiryollarının millileştirilmesi için ABD’den yapılan borçlanma, Cumhuriyet döneminin ilk dış borçlanması olarak kayda geçti.

Dış borcun yanında 1933’ten sonra altyapı ve savunma yatırımları için iç borçlanma yollarını da başvuruldu. Örneğin 1934’te dış borcun GSMH’e oranı %20’ye ulaşırken iç borcun oranı ise %18,1’di. 

Özetle, sıfır borçlu bir ülke kurulduğu iddiası dönemle ilgili borçlanma verileriyle uyuşmuyor. 

Cumhuriyet’in ilk yıllarında, Lozan Anlaşması’nın getirdiği kısıtlamalar nedeniyle Türkiye ekonomi yönetiminde gümrük politikaları ve para kontrolü gibi araçlardan yoksundu. Bu durum, 1930’a kadar Türk lirasının değerinin arz ve talep dalgalanmalarına bırakılmasına neden oldu. Ancak, Türk lirası bu dönemde uluslararası kambiyo piyasalarında ciddi bir değer kaybı yaşamadı. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın ardından kambiyo kurlarında ortaya çıkan istikrarsızlık, hükümeti para kontrolü mekanizmalarını devreye sokmaya yöneltti ve bu çabaların sonucunda, 1931 yılında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruldu. TCMB’nin kurulmasının ardından da sabit kur rejimi uygulanmaya başladı. 

Döneme ait kur verilerine bakıldığında da 1 ABD dolarının Türk Lirası karşılığının 1928 ile 1938 yılları arasında 1.28 lira ile 2.12 lira arasında değiştiği görülüyor. 1930’da ise 1 ABD doları 2.12 liraya tekabül ediyormuş. 

Atatürk’e atfedilen söz ise Atatürk’ün söylev ve demeçlerini derleyen kaynaklar üzerinden aranabilir. Fakat arama sonucunda böyle bir demece rastlanmıyor.