Fotoğraf Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii'nin Pavyon Olarak Kullanıldığını mı Gösteriyor?

Türkiye’deki siyasal kutuplaşmanın, sosyal medya paylaşımlarına yansıdığı en önemli alanlardan biri tarih. Özellikle erken Cumhuriyet döneminin modernleşme programını eleştiren çevreler, laiklik eksenindeki gerilimleri güçlendirmek için “yıkılan camiler”, “ahıra dönüştürülen ibadethaneler” gibi imgeleri sıkça kullanıyor. Bu paylaşımlar çoğu zaman abartılı örnekler, bağlamından koparılmış fotoğraflar veya doğrulanmamış iddialar üzerinden dolaşıma sokuluyor. Kutuplaştırıcı söylemi nedeniyle de ciddi etkileşimlere ulaşıyorlar. 

Söz konusu iddia bir fotoğrafla paylaşılmış. Fotoğrafta, küçük ve alçak tavanlı bir mekânda yapılan bir sahne gösterisi görülüyor. Ortada yükseltilmiş yuvarlağa yakın bir platform üzerinde bir dansöz performans sergiliyor. Gönderi metninde ise bu mekanın 1927 yılından 1987 yılına kadar pavyon olarak kullanılan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii olduğu iddia edilmiş. Ayrıca caminin 1987 yılında dönemin Başbakanı Turgut Özal tarafından inşa edildiği de eklenmiş.

Bu bilgiler ışığında yapılan internet taramasında ilk dikkat çeken nokta, İstanbul’da aynı adla anılan iki farklı cami bulunması. İlki, 1903’te Karaköy Meydanı’nda Raimondo D’Aronco tarafından inşa edilen ve Karaköy Camii olarak da bilinen yapı. Bu cami 1958’de yıkılmış, parçalarının Kınalıada’ya taşınarak yeniden inşa edilmesi planlanmış ancak bu proje hayata geçmemiş. Ancak iddiada sözü edilen Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii bu yapı değil. İsim benzerliği nedeniyle sosyal medya tartışmalarında iki cami sıklıkla birbirine karıştırılıyor. Nitekim X platformundaki paylaşıma eklenen Topluluk Notu’nun da bu karışıklığın etkisiyle hatalı olduğu görülüyor.

İddiadaki tartışmalara neden olan cami ise Sirkeci’de bulunan ve Vezir Camii olarak da bilinen Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii. Bu caminin tarihi 17. yüzyılda Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından yaptırılan bir mescide dayanıyor. 1829 yılında yangında harap olmuş, 1831 yılında ise minberli bir cami olarak tekrar inşa edilmiş. 1865 yılında gerçekleşen Hocapaşa yangınında hasar görmesine rağmen ayakta kalırken, 1928 yılında ağır tahribata uğraması sonucu yıkılmış.

Araştırmaya devam edildiğinde söz konusu cami hakkında farklı çalışmalara ulaşılıyor. Bu kaynaklar incelendiğinde, caminin 1928’de yıkılmasının ardından aynı arsada önce bir çay bahçesi açıldığı, daha sonra da sahne eklenerek Anadolu Saz Evi adlı bir eğlence mekânının kurulduğu anlaşılıyor. Mekân, 1954’e kadar ruhsatsız faaliyet göstermiş, bu tarihten sonra ruhsat alarak 1985’e kadar Anadolu Saz Evi adıyla açık kalmış. İşletmenin 1985’te yıkılmasının ardından bölgenin eski kimliğine kavuşması için çalışmalar başlamış ve İbrahim Aydın Yüksel’in geleneksel mimari anlayışıyla 1987’de yeni cami inşaatı tamamlanmış.

Tüm bu kaynaklarla beraber araştırmaya devam edildiğinde hem Fatih Kaymakamlığı'nın internet sitesinde hem de Diyanet İşleri Başkanlığı’nın paylaştığı “Fatih Camileri” adındaki dökümanın 176. sayfasında söz konusu caminin tarihçesi tespit ediliyor. Bu tarihçeye bakıldığında da araştırma sonucunda ortaya çıkan bilgilerle eşleştiği görülüyor. 

Paylaşımda, caminin pavyon olarak kullanıldığını kanıtladığı öne sürülen bir fotoğraf da yer alıyor. Fotoğrafın sol üst köşesindeki tabelada “Anadolu Saz Evi” yazdığı görülüyor; bu da görüntünün caminin yerine yapılan eğlence işletmesine ait olduğunu gösteriyor. Fotoğraf üzerinden yapılan tersine görsel arama ise Avusturya Özel Kütüphanesi’nde yer alan orijinal bir fotoğrafla eşleşiyor. Bu iki görüntü karşılaştırıldığında, sahnedeki kadının sonradan montajla eklendiği, gerçek fotoğrafta ise sahnede bir erkeğin bulunduğu; çevredeki nesneler ve kişiler karşılaştırıldığında açıkça anlaşılıyor.