Türkiye'nin İnternette Sansür Uygulamaları

İnternetin getirdiği iletişim kolaylığıyla geleneksel medyaya bağlı olmaktan kurtulmak, bilgi yaymak ve mobilize olmak eskiye oranla artık çok daha kolay halde, haliyle siyasi aktörler için de yeni tehditler ve dolayısıyla yeni tedbirler doğuyor. İnternet yaygınlaştıkça, basın ve yayın giderek çevrimiçi platformlara taşındıkça, devlet müdahaleleri yaygınlaşıyor ve şekil değiştiriyor. 

Bu halde internet, kullanıcılarını hem özgürleştiren hem de veri takibi yoluyla devletlerin daha sıkı gözetimine yol açan bir araç. Kullanıcıların internette yaptığı her şey geride bir iz bırakırken özellikle sosyal medya bu doğrultuda hükümetler için zengin bir veri bankası.

Freedom House, özgürlük trendlerini takip eden ve kamuoyuyla paylaşan bir platform. Platformun internette özgürlük kriterlerine göre, ülkeler “özgür”, “kısmen özgür” ve “özgür değil” şeklinde sınıflandırılıyor. Freedom House İnternette Özgürlükler 2015 raporunda ‘kısmen özgür’ kategorisinde yer alan Türkiye, 2021 yılı raporuna göre artık Çin, Rusya, İran ve Sudan gibi ülkelerin dahil olduğu ‘özgür olmayan ülkeler’ arasında ve Lübnan, Libya ve Malezya gibi ‘kısmen özgür’ ülkelerin gerisinde.

İnternette yer alan suçlar Türkiye’de 2007 tarihli 5651 sayılı kanunla düzenleniyor. 2014 yılından itibaren önemli değişiklere uğrayan kanun, son olarak sansür yasası ya da dezenformasyon yasası olarak anılan ‘Basın Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un Ekim 2022’de Meclis’te kabul edilişiyle, dezenformasyonu da kapsayan bir şekilde genişletildi. 

Yürürlükte olan kanuna göre, Cumhuriyet savcısının talimatıyla ve kararın hakim tarafından onaylanması ile internette yer alan bir içeriğe ya da hesaba erişim engellemenin aşağıdaki suçlar için uygulanması gerekiyor:

Kanuna istinaden Türkiye'de 20’den fazla farklı kurum ve kuruluşun çeşitli düzenlemeler altında internet içeriklerine erişim engelleme veya talep etme yetkisi var. 

• Cumhurbaşkanlığı ve ilgili bakanlıklar • Kapatılana kadar Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB) • TİB kapatıldıktan sonra Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanı• Erişim Sağlayıcıları Birliği (ESB)• Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK) • Sermaye Piyasası Kurulu • Tarım ve Orman Bakanlığı, Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı• Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü, Talih Oyunları Daire Başkanlığı • Türkiye Jokey Kulübü • Spor Toto Teşkilat Başkanlığı• Diyanet İşleri Başkanlığı, Din İşleri Yüksek Kurulu• Diyanet İşleri Başkanlığı, Mushafları İnceleme ve Kıraat Kurulu• Radyo ve Televizyon Üst Kurulu• Yüksek Seçim Kurulu• Ticaret Bakanlığı, Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü• Hazine ve Maliye Bakanlığı• Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu kapsamındaki tüm “yetkili kuruluşlar”• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına bağlı sanayi ve teknoloji il müdürleri• Valilikler ve İçişleri Bakanlığı• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu• Türkiye Futbol Federasyonu• Çocuk Koruma Kanunu kapsamındaki “ilgililer"

Her yıl Türkiye'den internette erişimi engellenen içeriklere dair tek istatistiki bilgileri yayınlayan İfade Özgürlüğü Derneği'ne bağlı Engelli Web raporları; bu yetkilerin büyük bir kısmının “idari tedbir” yoluyla ve yargı onayı şartı aranmadan Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu veya Erişim Sağlayıcıları Birliğine gönderilerek kullanıldığını ortaya koyuyor.

Kanuna dayanarak siyasiler ve yönetimler, sosyal medyada yazılan yorum ve bilgilere yönelttikleri suçlamalarla muhalefet eden internet kullanıcılarını susturma girişimlerinde bulunabiliyor. 

İfade Özgürlüğü Derneği’nin EngelliWeb 2021 yıl sonu raporuna göre, Türkiye’de bu zamana kadar 574.798 web sitesi ve alan adına erişim engellenmiş. Ayrıca 50.000 URL adresine, 8.350 Twitter hesabına, 55.500 tweete, 13.500 YouTube videosuna, 9.500 Facebook içeriğine ve 9.000 Instagram içeriğine de 5651 sayılı Kanun ve diğer hükümlere istinaden yaptırım uygulanmış.

EngelliWeb, Türkiye'nin Instagram, Facebook, Twitter, TikTok ve diğer sosyal ağlardan taleplerini de her yıl kamuoyuyla paylaşıyor. Bu isteklere platformların şeffaflık raporları üzerinden de ulaşmak mümkün.

 Raporlar, özellikle 2014 yılından itibaren Türkiye’nin sosyal ağlardan içerik kaldırma ve kullanıcı verisi taleplerinin hızla artmakta olduğunu gösteriyor. 

Türkiye hükümetinin Facebook’a ilettiği kullanıcı verisi talepleri 2021 sonu itibarıyla toplam 43 bini aşmış durumda. Facebook’un bu talepleri tam olarak karşılama oranı yıllara göre değişse de gitgide azalıyor.

Twitter’ın şeffaflık raporları da Türkiye’nin  kısıtlama taleplerinin yıllar içinde arttığını gösteriyor. Twitter’a Türkiye’nin hükümet kurumları, polis ve diğer kurumlardan yapılan içerik kaldırma talep sayısı 2013 yılında toplamda sadece 4 iken bu sayı 2015’te 2.071’e yükselmiş ve o yıl içerik kaldırma taleplerinin en çok geldiği ülke Türkiye olmuştu. 

 2012 yılından bugüne dek Türkiye’den devlet kurumları Twitter’dan rutin ya da acil; 6100 bilgi talebinde bulunmuş, taleplerde belirtilen hesapların sayısı ise 13.600.  2021 itibarıyla yeniden yükselişte olan taleplerin söz konusu yıllar içinde özellikle 2017 ikinci yarısında doruğa ulaştığı görülüyor.

Bu içeriğin ilk hali Simge Andı tarafından 2016 yılında hazırlandı.