Türkiye - IMF İlişkileri

Türkiye’de 2018’in 2. yarısından beri döviz kurları, enflasyon, işsizlik, faiz oranları, ithalat ve ihracat rakamları, ekonomik güven endeksi, sanayi üretimi gibi ekonomik göstergelerde yaşanan olumsuz gelişmeler neticesinde gerek basın tarafından gerekse de siyasiler tarafından sıkça konuşulan konulardan biri, IMF ile ilişkiler oldu. IMF ile hem geçmişte yapılan hem de gelecekte yapılması konuşulan olası bir Stand-by anlaşması birçok siyasetçinin gündeminde.

Biz de sizler için Türkiye’nin IMF ile ilişkilerinin tarihini, yapılan Stand-by anlaşmalarını, yapılan anlaşmaların hangi hükumetler döneminde olduğunu, çekilen kredi miktarlarını ve daha fazlasını araştırdık.

Temmuz 1944’te Birleşmiş Milletler toplantısı neticesinde 2. Dünya Savaşı sonrasında ekonomik sıkıntı yaşayan ülkelere para fonu sağlamak ve dünya ekonomisinde yaşanabilecek daralmayı önlemek amacıyla ABD’nin New Hampshire eyaletinde kurulan IMF, kurucu üye ülkelerin aralarında imzaladıkları anlaşma sonucunda Aralık 1945’te ortaya çıktı. Mart 1947 itibarıyla finansal operasyonlarına başlayarak fiilen faaliyete geçen IMF, 1970 yılından bu yana ülkelere, kendisi tarafından yaratılan uluslararası rezerv para birimi olan SDR (Özel Çekme Hakları) ile fon sağlamakta. IMF’den ilk finansal desteği alan ülke ise Fransa’ydı.

2019 itibarıyla bünyesinde 189 üye ülke barındıran IMF’ye şu anda eski Fransa Ekonomi Bakanı Christine Lagarde başkanlık yapıyor.

IMF’nin fiilen faaliyetlere başlamasından tam 10 gün sonra, 11 Mart 1947’de dönemin Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından yapılan anlaşma neticesinde IMF’ye üye olan Türkiye, o dönemde üye olan ülkeler arasında 41. ülke konumundaydı. Türkiye üye olduğundan itibaren IMF ile çoğu bir yılda geri ödemeli olarak 19 farklı Stand-by anlaşması yaptı.

IMF ile yapılan Stand-by anlaşmalarını detaylı olarak incelediğimizde; Türkiye ilk olarak 1 Ocak 1961 yılında yapılan Stand-by anlaşması neticesinde IMF’den 16 milyon SDR (yaklaşık 22 milyon $)’lık bir borç aldı. 1961’den 1970 yılına kadar her sene IMF’den kredi çeken Türkiye, bu 10 yıl içerisinde toplam 247 milyon SDR (343 milyon $)’lık Stand-by anlaşması gerçekleştirdi. 1970’li yılların sonunda yaşadığı ekonomik sıkıntılar sonucunda tekrardan IMF’ye başvuran Türkiye, 1984 yılına kadar IMF ile toplamı yaklaşık 1,8 milyar SDR (2,5 milyar $)’lık 5 farklı Stand-by anlaşması daha yaptı.

1984’ten 1994’e kadar IMF ile herhangi bir Stand-by anlaşması gerçekleştirmeyen Türkiye, 1994 yılında yaşanan finansal problemler yüzünden IMF ile 460 milyon SDR (640 milyar $) tutarında bir Stand-by anlaşması daha gerçekleştirdi. 1990’ların sonu ve 2000’li yılların başları ise Türkiye’nin IMF’den en çok fon yardımı aldığı dönem oldu. 1999 yılında yaşanan yüksek enflasyon, faiz oranları, kamu borçları gibi ekonomik sorunlar neticesinde IMF ile tekrar görüşen Türkiye, 11,7 milyar SDR (16,3 milyar $) tutarında bir Stand-by anlaşması gerçekleştirdi. O dönemde enflasyon oranlarında beklendiği gibi düşüş yaşanmamış olması ve Türk Lirasının yabancı para birimlerine karşı fazla değerlenmesi sebebiyle ihracatın düşmesi, dış ticaret açığının meydana gelmesine neden oldu ve yaşanan ekonomik krizle birlikte Türkiye, Kasım 2000’de IMF’den 5,8 milyar SDR (8 milyar $)’lık ek kaynak talep etti. Bununla birlikte 2002 yılında yapılan 18. Stand-by anlaşması 11,9 milyar SDR (16,5 milyar $) ile Türkiye’nin en çok fon yardımı aldığı anlaşma oldu.

IMF ile yapılan Stand-by anlaşmalarının hangi başbakan döneminde imzalandığını incelediğimizde ise; Adalet Partisi’nden başbakan olan Süleyman Demirel döneminde 6 Stand-by anlaşması yapıldığını görüyoruz. Bülent Ecevit’in 2 kez CHP, 3 kez de DSP’den başbakanlığı döneminde IMF ile Stand-by anlaşmaları yapan Türkiye, İsmet İnönü’nün CHP’den başbakan olduğu dönemde de 4 Stand-by anlaşması imzaladı. Şu anki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın AK Parti’den başbakanlık yaptığı 2005 yılında ise IMF ile bir kez Stand-by anlaşması imzalandı.

Türkiye’nin yıllara göre IMF’ye olan borcunu incelediğimizde, 1999 yılında 600 milyon SDR (834 milyon $) olan borç yükü, 2002 yılına gelindiğinde 16,2 milyar SDR (22,5 milyar $)’a kadar çıkmıştı. 2007 yılında 4,5 milyar SDR (6,3 milyar $)’a düşen IMF borcu, 2008 yılında 5,5 milyar SDR (7,6 milyar $)’a çıksa da Mayıs 2013’te 281 milyon SDR (390 milyon $)’lık son ödemenin yapılması ile Türkiye’nin IMF’ye olan borcu resmen bitmiştir.

Türkiye ve IMF ilişkileri söz konusu olduğunda, son yıllarda mutlaka gündeme gelen bir diğer konu da IMF’nin Türkiye’den borç istediği iddiası.

Cumhurbaşkanı ve AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, son yıllarda gerek katıldığı mitinglerde gerekse de çeşitli basın kuruluşlarıyla gerçekleştirdiği programlarda “IMF bizden 5 milyar dolar borç istedi. Ben o zaman Başbakandım, dedim ki 'verin' dedim. IMF vereceğimizi anlayınca borç almaktan vazgeçti.” gibi demeçlerde veriyor. Peki IMF gerçekten Türkiye’den borç istedi mi? Borç istediyse bu ne kadar? Türkiye IMF’ye borç verdi mi?

2012 yılının başlarında IMF, şu anki başkanı Christine Lagarde ve yönetim kurulunun kararıyla kaynak havuzuna 500 milyar $’lık bir ek kaynak sağlama kararı aldı. Bu ek kaynak havuzuna IMF’ye üye olan ülkelerin bazılarından katkı yapmaları talep edildi. Daha sonra 264 milyar $’lık toplam ek kaynağın yeterli olacağını açıklayan IMF, 40 farklı ülkeden yaklaşık 182 milyar SDR (264 milyar $) ek kaynak alımının kesin sözünü aldı ve işlemi tamamladı. IMF’ye o dönemde en çok kaynak sağlama garantisi veren ülkeler ise Japonya, ABD, Çin ve Almanya oldu.

Türkiye ile IMF arasındaki 5 milyar dolarlık borç durumu ise, IMF ile üye ülkeler arasında var olan ikili anlaşmalar kapsamında yer alıyor. Ek kaynaklar için üye ülkelerin bazıları IMF'ye, eğer IMF'nin rezerve ciddi oranda azalırsa bir miktar borç verme taahhüdünde bulunuyorlar. Türkiye de 5 milyar dolar ile bu taahhüdü veren ülkeler arasında yer alıyordu. Ancak bu para IMF tarafından hiç talep edilmedi çünkü IMF rezervleri ilgili kritik seviyeye inmedi.

Yani 2016 yılında kaynak havuzunu genişletmek isteyen IMF, üye olan bazı ülkelerden bu talebi karşıladı. Ancak Türkiye, IMF’ye bir kaynak aktarımı yapmadı, çünkü gerek kalmadı.