Son 5 Yılda İstanbul Raylı Sistemler Ağı Nasıl Değişti?

Türkiye’nin en kalabalık şehri olan, yaklaşık 16 milyon nüfuslu İstanbul’un en büyük sorunlarından biri ulaşım ve araç trafiği. İstanbul’un kronikleşen bu sorununa getirilmek istenen çözümlerin başında da raylı sistem hatlarının artırılması geliyor. Yerel seçimlere yaklaşırken raylı sistem projeleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) başkan adaylarının vaatleri içerisinde önemli yer tutuyor. 

2019 yılının Haziran ayında yenileme seçimlerinden sonra mazbatasını alarak göreve başlayan Ekrem İmamoğlu’nun İBB başkanlığı döneminde raylı sistem çalışmaları sıkça gündemdeydi. Metroların kimin tarafından yapıldığı tartışmaları da 31 Mart seçimlerine doğru siyasetçilerin dilinden hiç düşmedi. Daha öncesinde de İstanbul’daki metroların hangi belediye başkanları döneminde yapıldığına dair paylaşımların yayılması üzerine doğruluk kontrolü platformları bununla ilgili içerikler yayınlamışlardı. 

Raylı sistem hatlarının projelendirilmesinden hizmete açılmasına kadar olan sürecin takibi açısından en güvenilir kaynak kabul edilebilecek İBB Faaliyet Raporları’nın İBB başkanlarının görev sürelerine göre değil, yıllık bazda yayınlanması aslında hizmete açılan bir raylı sistem hattının “kime” ithaf edilebileceğini zorlaştırıyor.  Örneğin 2019 yılı İBB Faaliyet Raporu’nda M8 metro hattının %60’ının tamamlandığı belirtilmiş. Ancak raporda tamamlanan oranın tünel kazıları ve test sürüşleri vb. detay verileri yer almıyor. Ayrıca raporda aylık ilerleme verileri de bulunmuyor. 

Örneğin 2019 yılında raylı sistem gelişmelerinin AK Partili Mevlüt Uysal’a mı, yenileme seçimi öncesi dönemde başkan vekilliği yapan İstanbul eski valisi Ali Yerlikaya’ya mı veya Haziran ayında göreve başlayan Ekrem İmamoğlu’na mı ithaf edileceği büyük bir metodolojik sorun. Bu nedenle bu içerikte proje yürütücüleri fark etmeksizin; Mart 2019 ve Mart 2024 arası İstanbul raylı sistem ağ haritaları karşılaştırdık ve faaliyet raporları başta olmak üzere açık kaynak verileri taranarak İstanbul’da bu dönemde inşa edilen tüm raylı sistem hatları ayrı ayrı incelemeye aldık.

Tünel kazılarına 2009 yılında başlanan M3 Bakırköy Sahil – Kayaşehir Merkez metro hattının Kirazlı Bağcılar – Kayaşehir Merkez etabı, testlerin ve deneme seferlerinin tamamlanmasının ardından 14 Haziran 2013 tarihinde Kirazlı – Başakşehir-Metrokent durakları arasında işletmeye açıldı. Aynı yılın Kasım ayında hattın Olimpiyat etabının açılışı yapıldı. Olimpiyat etabının eklenmesi sonrası M3 metro hattının uzunluğu 15.6 km idi. 2021 yılında M9 Ataköy – Olimpiyat metro hattı çalışmaları kapsamında M3 metro hattının 3.8 km uzunluğundaki Olimpiyat – İkitelli Sanayi etabı M9 metro hattı bünyesine alındı. 

İnşası Ulaştırma Bakanlığı tarafından üstlenen M3 metro hattına, 4 duraktan oluşan 6.2 km uzunluğunda bir etap daha eklenerek 8 Nisan 2023’te Kayaşehir yönüne uzatıldı. Bakanlık tarafından Şubat 2024’te açılacağı açıklanan Kirazlı – Bakırköy İDO etabının ise 2023 Aralık ayında test aşaması başladı, 10 Mart 2024 tarihinde de 8.4 km uzunluğundaki 3. etap Yıldıztepe durağı dışında açıldı. Böylece M3 metro hattı toplamda 26.7 km uzunluğa ulaştı.

Metro İstanbul tarafından işletilen M4 Kadıköy – Sabiha Gökçen Havalimanı metro hattı, 2012 yılında Kadıköy – Kartal arasında hizmete açıldı. 2016’da Kartal – Tavşantepe etabı eklenen M4 metro hattına 3. etap uzatma çalışmaları kapsamında Tavşantepe – Sabiha Gökçen Havalimanı etabı 2 Ekim 2022’de hizmete açıldı. 7.4 km uzunluğundaki 3. etabın inşası Ulaştırma Bakanlığı tarafından yapıldı. 

Hattın Tavşantepe – Kaynarca Merkez etabı uzatma çalışmalarının 2025 yılında bitmesi bekleniyor. İçmeler yönüne uzatma çalışmaları ise henüz ihale aşamasında.

İBB tarafından 3 etap halinde inşa edilen M5 Üsküdar – Samandıra Merkez metro hattının 9.9 km uzunluğundaki Üsküdar – Yamanevler etabı 2017’de, 10.1 km uzunluğundaki Yamanevler – Çekmeköy etabı ise 2018’de hizmete girmişti. Çekmeköy – Sultanbeyli etabının ise ihale ve inşaatı 2017’de başladı ancak 2018’de inşaat durduruldu. 7 Ocak 2020’de tekrar inşaatı başlayan M5 hattının 6.5 km uzunluğundaki 3. etabı, Sancaktepe Şehir Hastanesi durağı dışında 16 Mart 2024 tarihinde hizmete açıldı. 

Aktif uzunluğu 26.5 km uzunluğa ulaşan M5 hattının 4.4 km uzunluğundaki Samandıra Merkez – Sultanbeyli uzatmasının ise 2025 yılında bitirilmesi bekleniyor.

2014 yılında İBB tarafından inşaatına başlanan, 2019 İBB Faaliyet Raporu’na göre (sf. 95) yıl sonunda %90’ı tamamlanmış olan M7 Yıldız – Mahmutbey metro hattının 18 km uzunluğundaki Mecidiyeköy – Mahmutbey etabı 2020 yılında tamamlandı. Hattın Kabataş yönündeki çalışmalarda, 2 km uzunluğundaki Mecidiyeköy – Yıldız uzatması 2 Ocak 2023’te açıldı. Yıldız – Kabataş bölümünün inşaatı devam ediyor. 

Avrupa yakasının Kuzeyinde yer alan ve Doğu-Batı ekseninde çalışan M7 metro hattının son halinde Kabataş’tan Esenyurt’a kadar uzanması planlanıyor. Hattın Batı yönündeki 2. etapta, Şubat 2024 itibariyle Mahmutbey – Hastane uzatması inşaatının %35’i tamamlandı. Hattın Hastane – Esenyurt Meydan etabı ise ihale aşamasında.

2016 yılında İBB tarafından yapımına başlanan ve 2019 yılı sonu itibariyle Faaliyet Raporu’na göre (sf. 95) yaklaşık %60’ı tamamlanan M8 Bostancı – Parseller metro hattı 6 Ocak 2023 tarihinde hizmete açıldı. Anadolu yakasında Kuzey-Güney ekseninde yer alan 13 duraklı M8 metro hattının uzunluğu ise 14.3 km. 

Avrupa yakasında Kuzeyde İkitelli üzerinden Olimpiyat, Güneyde ise Ataköy’e kadar uzanması planlanan; İBB tarafından ihale edilerek 2016 yılında inşaatı başlayan M9 Olimpiyat – Bahariye metro hattının ilk etabı, M3 metro hattının İkitelli – Olimpiyat etabı da dahil edilerek 29 Mayıs 2021 tarihinde hizmete açıldı. İBB Faaliyet Raporu’na göre (sf. 95) 2019 sonunda inşaatın %50’si tamamlanmış olarak görünen M9 metro hattının Bahariye – Ataköy etabının ise çalışmaları devam eden Mimar Sinan durağı dışında 18 Mart 2024’te açılışı yapıldı. 

Olimpiyat – İkitelli Sanayi etabı 3.8 km, İkitelli Sanayi – Bahariye etabı 2.1 km uzunluğunda olan hattın Bahariye – Ataköy etabı ise 11.3 km uzunluğunda. Ataköy etabının tamamlanmasıyla birlikte M9 hattı toplamda 17.2 km uzunluğa ulaştı. 

2016 yılında ihale edilen, 2 etapta yapılması planlanan, inşaatı ve işletmesi Ulaştırma Bakanlığı tarafından yürütülen M11 Gayrettepe – İstanbul Hvl.-Arnavutköy metro hattının Kağıthane’den İstanbul Havalimanı Kargo Terminali’ne kadar olan 34 km uzunluğundaki ilk etabı 23 Ocak 2023’te hizmete açıldı. Hattın Doğu tarafındaki 3.5 km uzunluğundaki Kağıthane – Gayrettepe uzatması ise 29 Ocak 2024’te devreye girmesiyle birlikte, M11 metro hattı toplamda 37.5 km uzunluğa ulaştı. 

M11 metro hattında İstanbul Havalimanı’nı Halkalı’ya bağlayacak olan 31.5 km uzunluğundaki 2. etap çalışmaları 2018’de başlamıştı. 2024 sonuna kadar hattın Halkalı’ya bağlanması hedeflenirken, etabın 14 km uzunluğundaki Kargo Terminali – Arnavutköy Hastane bölümü 19 Mart 2024’te açıldı. Tüm inşaatların tamamlanması halinde M11 metro hattı, Halkalı – İstanbul Havalimanı – Gayrettepe güzergahında 69 km uzunluğa ulaşacak.

2016 yılında yapımına başlanan ve 2019 İBB Faaliyet Raporu’na göre(sf. 95) 2019 yılı sonunda %80’i tamamlanan T5 Eminönü – Alibeyköy Cep Otogarı tramvay hattının Cibali durağından Alibeyköy Cep Otogarı’na kadar olan 8.8 km’lik bölümü 1 Ocak 2021 tarihinde seferlere başladı. 30 Ağustos 2023 tarihinde de Küçükpazar ve Eminönü durakları açılarak T5 tramvay hattı 1.3 km daha uzayarak toplamda 10.1 km uzunluğa sahip oldu. 

Hattın Feshane durağından Bayrampaşa’ya ulaşmasını hedefleyen T5 Eyüp – Bayrampaşa bağlantı hattı da projelendirildi. Projelendirilen hattın inşaat ihalesi ise Şubat 2024’te yapıldı. 

Marmaray projesinden önce Sirkeci – Yedikule güzergahında banliyö tren hattı, Marmaray çalışmaları kapsamında 2013 yılında durdurulmuştu. Marmaray’ın hizmete açılmasından sonra banliyö treninin Sirkeci – Kazlıçeşme hattının tekrar ulaşım ağına katılması amaçlanarak 2022’de düzenlenmesine tekrar başlandı. Güzergah çevresinin rekreasyon alanı ve tek hatlı olarak yeniden düzenlenen T6 tramvay hattı, 24 Şubat 2024 tarihinde hizmete açıldı. 

Ulaştırma Bakanlığı tarafından işletilen 8.3 km uzunluğundaki T6 tramvay hattının yeniden inşaatı da yine Ulaştırma Bakanlığı tarafından yapıldı.

2019 yılında Başakşehir Belediyesi’nin ve bölge halkının talepleri doğrultusunda, seferleri durdurulan banliyö treninin veya bir başka raylı sistemin bölgeye hizmet vermemesi sebebiyle; İstanbul – Edirne tren hattı içerisinde Halkalı – Bahçeşehir tren hattında ring sefer düzenlenmesi istendi. Bunun üzerine Halkalı ve Bahçeşehir kalkışlı günde 2 sefer düzenlenmesi kararlaştırıldı ve 23 Mayıs 2022’de B2 banliyö treni seferleri Halkalı – Bahçeşehir güzergahında seferler başlatıldı. 

Toplam uzunluğu 13.5 km olan B2 banliyö hattına 2024 Ocak ayında Ispartakule durağı da eklendi. Hattın işletmesi TCDD tarafından yapılıyor.

2017 yılında inşaat çalışmaları başlatılan ancak 2019’da durdurulan F4 Boğaziçi – Aşiyan füniküler hattının yeniden inşasına 2020’de karar alındı. İnşaatı İBB tarafından yapılan F4 füniküler hattı, 28 Ekim 2022’de hizmete açıldı. İşletmesi de İBB tarafından yapılan hattın uzunluğu 0.8 km ve 2 duraktan oluşuyor. 

2019 Mart ayından 2024 Mart ayına kadar İstanbul raylı sistem ağındaki gelişmelere bakıldığında; Ulaştırma Bakanlığı ve TCDD tarafından M11, B2 ve T6 hatlarının açılışı ile M3 ve M4 hatlarının uzatılmasıyla toplam 95.3 km raylı sistemin devreye girdiği görülüyor. İBB tarafından yürütülen projelere bakıldığında ise M5, M7, M8, T5 ve F4 hatlarının açılışı ile M9 hattının uzatılması sonucunda toplam 65.1 km raylı sistemin haritaya eklendiği görülüyor.

Yeni eklenen hatlar ve uzatmalarla birlikte toplamda 160 km’den fazla raylı sistem İstanbul’a kazandırıldı. Ancak raylı sistem ağına eklenen hatlarda yalnız hat uzunluklarının değil, hatlardaki durak ve sefer sayılarının da göz önünde bulundurulması gerekiyor. Bu noktada yerel yönetim ile merkezi yönetim arasındaki raylı sistem yarışının İstanbul halkına fayda sağladığını söylemek mümkün.