Sosyo-Ekonomik Seviye (SES) ve 2024 Yerel Seçimleri

Sosyoekonomik seviye (SES), hanelerin toplum içindeki konumunu ölçmek için kullanılan bir gösterge. Türkiye’de ilk kez 26 milyondan fazla hane için SES skoru üretildi ve il/ilçe düzeyinde toplulaştırılan bu sonuçlar TÜİK tarafından resmi istatistik olarak yayımlandı. Hesaplamalarda 2022, 2023 ve 2024 yılına ait gelir, eğitim ve meslek bilgileri kullanıldı ve orta yıl olarak 2023 referans alındı.

Bu çalışmada pek çok idari kayıt bir araya getirildi. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS), eğitim ve sosyal güvenlik kayıtları, gelir beyanları, sosyal yardımlar, tarım ve hayvancılık gelirleri, hatta araç sahipliği bilgileri kullanıldı. Eğitim bileşeni hanedeki ortalama eğitim süresine göre, meslek bileşeni kişilerin meslek kayıtlarına göre, gelir bileşeni ise yıllık gelir düzeyine göre hesaplandı.

Sonuçta her hane için ayrı bir SES skoru belirlendi. Bu skor, eğitim (%50), gelir (%30) ve meslek (%20) ağırlıklarıyla toplulaştırıldı ve “0–300” arasında bir değer aldı. Daha sonra ise istatistiksel kümeleme yöntemiyle bu skorlar 7 gruba ayrıldı. 

Gruplar şu şekilde; 

A+ Grubu: En üst seviye 

A Grubu: Üst seviye 

B Grubu: Üst altı seviye 

C1 Grubu: Üst orta seviye 

C2 Grubu: Alt orta seviye 

D Grubu: Alt seviye 

E Grubu: En alt seviye

Bu yöntemle Türkiye’de sosyoekonomik tabakalaşmanın ayrıntılı bir haritası çıkarılmış oldu. 

Sosyoekonomik seviye ile oy verme davranışı arasındaki ilişki, siyaset bilimi literatüründe uzun süredir tartışılan bir konu. Bu çerçevede, Türkiye’deki 973 ilçenin SES skorları ile 2024 yerel seçim sonuçlarını, zaman açısından yakınlık da gözetilerek karşılaştırmak mümkün.

Veriye dair birkaç not düşmekte fayda var: SES skorları 0 ile 300 arasında değişmekle birlikte, 973 ilçede skorlar 81 ile 178 arasında yoğunlaşıyor. İlçelerin ortalama SES skoru 117. Skorlar normalize edildiğinde ise dağılım -2,29 ile 3,88 arasında gerçekleşiyor. Ayrıca, SES skoru ilçe düzeyinde hesaplandığından bu karşılaştırmaya yalnızca 2024 ilçe belediye başkanlığı seçimleri dahil edildi. Belde ve büyükşehir belediye başkanlığı seçimleri değerlendirmeye alınmadı.

İlk dikkat çeken bulgu, SES ortalaması en yüksek 19 ilçenin tamamında 2024 belediye başkanlığı seçimlerini CHP’li adayların kazanmış olması. Bu ilçelerin 14’ü zaten 2019’da da CHP yönetimindeyken, Etimesgut, Üsküdar, Gölbaşı, Tuzla ve Çekmeköy 2024’te CHP’ye geçen belediyeler arasında yer aldı. Öte yandan, SES skorları en düşük 20 ilçenin 12’si AK Parti, 5’i MHP, 2’si CHP ve 1’i de İYİ Parti yönetiminde.

2024 yerel seçimlerinde 973 ilçenin 957’sinde belediyeler 7 siyasi partinin adayları tarafından kazanıldı: AK Parti, CHP, MHP, DEM Parti, Yeniden Refah Partisi (YRP), İYİ Parti ve BBP. Bu partiler 10’dan fazla ilçede belediye başkanlığı kazanan partiler oldu. Kazanılan ilçelerin SES skorları ortalamasına bakıldığında CHP 123,5 ile en yüksek ortalamaya sahip. Onu DEM Parti, YRP ve AK Parti izliyor. BBP’nin yönettiği 14 belediyede ortalama SES skoru 112,2 iken, İYİ Parti ve MHP daha düşük ortalamalara sahip. MHP’nin kazandığı 122 belediyede ortalama skor 108,9, 23 belediyeye sahip İYİ Parti’nin ortalaması ise 111,3.

CHP’nin kazandığı 336 ilçede hanelerin ortalama %23,3’ü üst (A ve A+) ile üst altı (B) SES grubunda yer alıyor. Orta seviye (C1 ve C2) oranı %35,4 iken, alt (D) ve en alt (E) seviyelerdeki oran %41,4. Buna karşılık, MHP’nin kazandığı belediyelerde bu dağılım daha düşük: üst seviyelerde %15,7, orta seviyelerde %33,4 ve alt seviyelerde %50,9.

2024 yerel seçimlerinde 973 ilçeden 454’ü, 2019’dakinden farklı bir partiye oy verdi. 2019’da 540 ilçeyi yöneten AK Parti, bu seçimde 272 ilçeyi kaybederken 91 ilçeyi başka partilerden aldı. AK Parti’nin kaybettiği ilçelerin ortalama SES skoru 115,1 olurken, kazandığı ilçelerin ortalaması 108,8 olarak gerçekleşti.

Genel olarak bakıldığında, 2024’te CHP’nin diğer partilerden kazandığı belediyelerin SES skoru ortalaması Türkiye ortalamasının üzerinde. Benzer şekilde, AK Parti ve MHP’nin kaybettiği ilçe belediyeleri de bu partilerin genel ortalamasına kıyasla daha yüksek SES skoruna sahip.