Ekonominin 2019 Karnesi

2019 yılını geride bırakırken, geçtiğimiz bir yılda Türkiye ekonomisinde makroekonomik göstergeler nasıl değişti ve etkileri neler oldu inceledik.

Döviz kurları, enflasyon, faiz, işsizlik oranları, dış ticaret, ekonomik büyüme, sanayi üretimi ve güven endeksleri gibi birçok makroekonomik göstergede 2019 yılında yaşanan değişiklikleri sizler için bu bültende hazırladık. Bunlarla beraber altın fiyatları, akaryakıt fiyatları, kredi derecelendirme kurumlarının Türkiye puanlamaları da bu bültende yer alan diğer başlıklar arasında.

Türkiye ekonomisindeki tüm makroekonomik göstergeleri belki de en çok etkileyen faktör olan yabancı para birimleri ve bunların Türk Lirası üzerindeki değerleri. 2018 yılındaki gibi TL yabancı para birimleri karşısında sıra dışı bir değer kaybı yaşamasa da 2019’da da TL’nin yabancı para birimleri karşısında değer kaybı sürdü.

Merkez Bankası tarafından yayınlanan arşiv verilerini incelediğimizde, 2018 yıl sonunda 5,29 olan Dolar kuru, 26 Aralık 2019’a geldiğimizde 5,93’e, 6,05 TL olan Euro, 6,59 TL’ye ve 6,73 TL olan Pound ise 7,7 TL’ye yükseldi. Şöyle de söyleyebiliriz; TL, 2019 yılında Dolara karşı %12,1, Euro’ya karşı %9, Pound’a karşı ise %14,4 oranında değer kaybetti.

2019 yılında döviz kurlarının dışında altın fiyatları da ciddi bir artış gösterdi. 31 Aralık 2018’de 216 TL olan gram altın, 30 Aralık’ta 289 TL’ye çıktı. Çeyrek altın ise son bir yılda 355 TL’den 473 TL’ye yükseldi. Son bir yılda gram altının fiyatı %34, çeyrek altının da fiyatı %33 artış gösterdi.

2019 yılında da 2018 yılındaki gibi kamuoyu tarafından en çok tartışılan konuların başında enflasyon geldi. 2019 yılında fiyat artışları, birçok üründe görüldü. Özellikle 2018 yılında yaşanan döviz kuru atakları etkilerini 2019 enflasyon oranlarında da hissettirdi.

2019 yılında döviz kurlarının dışında altın fiyatları da ciddi bir artış gösterdi. 31 Aralık 2018’de 216 TL olan gram altın, 30 Aralık’ta 289 TL’ye çıktı. Çeyrek altın ise son bir yılda 355 TL’den 473 TL’ye yükseldi. Son bir yılda gram altının fiyatı %34, çeyrek altının da fiyatı %33 artış gösterdi.

2018 yılında Türkiye’nin gündeminde sıkça yer bulan konulardan biri de artan faizler oldu. TCMB, 2019 yılında gerçekleştirmiş olduğu ilk dört toplantıda da politika faizi olan, bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının %24 düzeyinde sabit tutulmasına karar verdi. Yaşanan gelişmelerin ardından (TCMB Başkanının görevden alınması), 25 Temmuz 2019’da politika faizi %19,75’e geriledi. 2019’un en son toplantısının ardından ise Türkiye’deki politika faizi olan bir haftalık repo faizi %12 seviyesinde.

TCMB verilerine göre kredi ve mevduat faizlerini incelediğimizde 28 Aralık 2018’de 6 aya kadar vadeli mevduat faizi TL’de %24,1, Dolar’da %4,3, Euro’da ise %2,1’di. 20 Aralık 2019’da ise 6 aya kadar vadeli mevduat faizi TL’de %9,7’ye, Euro’da %0,33’e, Dolar’da ise %2,2’ye kadar geriledi.

Kredilere uygulanan ağırlıklı ortalama faiz oranları ise 2019’un ikinci yarısından itibaren düşüş yaşadı. 28 Aralık 2019’da %32,4 olan ihtiyaç kredilerine uygulanan faiz, 20 Aralık 2019’da %15,8’e geriledi. Bununla birlikte aynı süre zarfları içerisinde taşıt kredisi faizi %27,8’den %13,5’e, konut kredisi faizi %27,4’ten %12,6’ya, ticari kredilere uygulanan faiz ise %27,2’den %13,8’e düştü.

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH), bir ülke içerisinde belli zaman aralıklarında üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin para birimi cinsinden toplam değerini ifade ediyor. Türkiye’de gerek iktidar partisi yetkililerinin gerekse de muhalefet kesiminden birçok siyasinin gündemlerine aldıkları konu, Türkiye ekonomisinin büyüklüğü oldu.

TÜİK tarafından yılın her çeyreğinde açıklanan GSYH, Türkiye’de 2018 yılında 784 milyar $’dı. 2019 yılının sonlarına gelinmişken, TÜİK tarafından ilk 3 çeyreği açıklanan GSYH ise toplam 548 milyar $. 2018 ve 2019 yıllarını Türkiye ekonomik büyüklüklerini ilk üç çeyrek olarak karşılaştırdığımızda ise 2018’in ilk 3 çeyreğinde 602,2 milyar $ olan GSYH, 2019 yılının ilk 3 çeyreğinde 2018’e göre %9 azalmış durumda.

Bir ülkenin yurt dışından ithal ettiği ürünler ve yurt dışına ihraç ettiği ürünlerin değerlerinin toplamı olarak tanımlanan dış ticaret hacmi, 2019 yılında 2018’e göre düşüş gösterdi. 2018 yılında toplam 390 milyar $’lık dış ticaret hacmine sahip olan Türkiye, 2019’un ilk 11 ayı itibariyle 323,5 milyar $ dış ticaret hacmine sahip. Bilinmesi gereken ek bir ayrıntı, 2018 yılının ilk 11 ayında 360 milyar $’lık dış ticaret hacmiyle Türkiye, 2019 yılına göre aynı dönemde 26,5 milyar $ daha iyi performans göstermişti.

2019’daki ithalat ve ihracat verilerine baktığımızda da Türkiye’de hiçbir ayda yapılan ihracat ithalattan fazla gerçekleşmedi. En çok ihracatın yapıldığı ay olarak 16,2 milyar $ ile kasım ayı açıklanırken, en çok ithalat yapılan ay ise 18,3 milyar $ ile temmuz ayı oldu. Ayrıca Türkiye’nin 2019 yılının ilk 11 ayında en çok ithalat yaptığı ülkeler Rusya, Çin, Almanya ve ABD olurken en çok ihracat yaptığı ülkeler ise Almanya, İngiltere, İtalya ve Irak oldu.

2019 başında iktidar partisi yetkilileri tarafından açıklanan Yeni Ekonomi Programı ile birlikte Türkiye’de 2019’de istihdamda olan kişi sayısının 2,5 milyon artış göstereceği vaat edilmişti. TÜİK verilerini incelediğimizde ise, Aralık 2018’de %13,5 olan işsizlik oranı, Şubat 2019’da %14,7’ye kadar yükselse de Eylül 2019’da %13,8’e geriledi. Aralık 2018’de 4,3 milyon olan işsiz sayısı ise Eylül 2019’da yaklaşık 4,6 milyona kadar yükseldi.

Genç işsizlik oranı ise Aralık 2018’de %24,5’ten, ağustos ayında %27,4’e kadar yükseldi. Bu da 2009 yılının ilk 3 ayından sonra TÜİK tarafından açıklanan en yüksek genç işsizlik oranı olmuştu. Eylül 2019’da ise genç işsizlik oranı bir öneki aya göre azalış göstererek, %26,1 olarak açıklandı. Genç işsiz sayısı ise 2018’in sonunda 1 milyon 230 binlerdeyken, 2019’da 1,4 milyonlara kadar yükseldi. Aralık 2018’de 27,7 milyon olan istihdamdaki toplam insan sayısı, Eylül 2019’da yaklaşık 700 bin artış göstererek 28,4 milyona çıktı.

Sanayi Üretim Endeksi, sanayi sektöründe yer alan kuruluşların üretimlerindeki değişimi gösteren bir endekstir. Türkiye’de sanayi gelişmelerini takip edebilmek için bakılması gereken en önemli performans göstergelerinden olan sanayi üretim endeksi, TÜİK tarafından aylık olarak yayınlanır. Aralık 2018’de 117,2 olan sanayi üretim endeksi puanı, haziran ayında 2019’un en düşük performansını sergilese de en güncel verinin açıklandığı ekim ayında 123,2 ile 2019 yılının en iyi performansını sergiledi.

Bir ülkenin kendisine verilen borçları geri ödeyebilme kapasitesini veya geriye ödeyememe olasılığını gösteren kredi riski değerlendirmesine kredi derecelendirme notu denir. Dünyada bulunan 3 büyük kredi derecelendirme kuruluşu ise; Moody’s, Standard&Poors (S&P) ve Fitch. Ayrıca bu kuruluşlar ülkelerin puanlamalarını yaparken ülkelerin cari durumunu ve mali durumlarını da inceler.

2018 yıl sonunda Türkiye’nin S&P’den aldığı B+ puanı 2019 yıl sonuna geldiğimizde değişmedi. Aynı şekilde Fitch kurumunun 2018 yıl sonunda verdiği BB puanı da 2019 yıl sonunda aynı kaldı. Türkiye’nin 2018 sonunda Ba3 olan Moody’s puanı ise, 2019 yıl sonunda B1’e geriledi.

Dünya’nın en önemli 3 kredi derecelendirme kuruluşu tarafından yapılan bu puanlama neticesinde, 2019 yılında Türkiye ekonomisinin güvenilirliği sadece Moody’s nezdinde azalmış olsa da tüm kuruluşlar tarafından “yatırım yapılamaz-spekülatif” seviyede notlanmıştır.

Akaryakıt fiyatları da döviz kurlarından ve enflasyon oranlarında yaşanan artıştan ciddi şekilde etkilendi. 2018 yılının son günlerinde ortalama 5,8 TL olan kurşunsuz benzin, 2019 yılının sonunda yaklaşık 7 TL. 2018’in sonunda 5,7 TL olan motorin ise 2019 sonunda 6,6 TL’ye yükseldi. Yani bir yılda benzinin fiyatı yaklaşık %21, motorinin fiyatı ise %16 oranında arttı.

Tüketici Güven Endeksi, tüketicilerin kişisel mali durumları ve genel ekonomiye ilişkin mevcut durum değerlendirmeleri ve gelecek dönem beklentileri ile yakın gelecekteki harcama ve tasarruf eğilimlerini ölçmeyi amaçlayan bir göstergedir. Bununla birlikte bu endeks; hizmet, perakende ticaret, inşaat sektörleri, tüketici güven endeksi ve imalat sanayi gibi güven endekslerinin ağırlıklandırılarak birleşmesinden oluşuyor. Ekonomik güven endeksinin 100'den küçük olması genel ekonomik duruma ilişkin kötümserliği, 100'den büyük olması ise genel ekonomik duruma ilişkin iyimserliği gösteriyor.

TÜİK tarafından aylık olarak açıklanan ekonomik güven endeksi, 2019 yılının ilk yarısında daha inişli çıkışlı bir performans sergilese de 2019 yılının en kötü performansını 77,5 puan ile temmuz ayında gerçekleştirdi. 2019’un ikinci yarısında ilk yarısına göre daha iyi bir performans sergileyen endeks puanları, aralık ayında 93,8’e yükselmiş durumda. Ayrıca bunun da son bir buçuk yılın en iyi performansı olduğunu söyleyebiliriz.

Ekonomik güven endeksinin alt başlıklarından biri olan sektörel güven endeksi hizmet sektörü, inşaat sektörü ve perakende ticaret sektörü güven endeksi olarak 3 ayrı kategoride incelenip açıklanıyor. Sektörel Güven Endeksi de ekonomik güven endeksi gibi TÜİK tarafından aylık olarak açıklanıyor.

2018 yılının sonundan bu yana üç farklı endeks de artış gösterdi. Genel endeks puanı Aralık 18’de 96,4 iken Aralık 2019’da 101,2’ye yükseldi. Perakende ticaret sektörü güven endeksi de son bir yılda %5 oranında artış gösterdi. 81,5’tan 91,3’e yükselen hizmet sektörü güven endeksi ise bir yılda tam %12 artış gösterdi.

2018 yılında en fazla düşüş gösteren sektör olan inşaat sektörü ise oransal olarak 2019 yılında en iyi performansı sergiledi. Aralık 2018’de 55,4 ile oldukça kötü olan endeks puanı, Haziran 2019’da 50 puanın da altına düşmüş ve dibi görmüştü. 2019 yılının 2. yarısında biraz olsun toparlanana inşaat sektörü endeksi, son bir yılda %15,3’lük artış göstererek 63,9’a çıktı.

Ekonomik güven endeksinin bir diğer bileşeni olan ve genel ekonomi durum beklentisi, işsiz sayısı beklentisi, hanenin maddi durum beklentisi gibi alt başlıkları da bulunan tüketici güven endeksi de 2019 yılında inişli çıkışlı bir performans sergiledi ve çok değişiklik göstermedi. Aralık 2018’de 58,7 olan tüketici güven endeksi, Aralık 2019 gelindiğinde 58,8 olarak açıklandı.