Dünya Tasarruf Günü

1924’te Uluslararası Tasarruf Kongresi’nde kabul edilen Dünya Tasarruf Günü, her yıl ekim ayının son günü kutlanıyor. Dünya Tasarruf Günü’nün asıl amacı, insanları bilgilendirerek birikimlerini yastık altında tutmak yerine bankada değerlendirmeleri için teşvik etmek.

İç ekonomik dengenin temel unsurlarından olan tasarruf, özellikle gelişmekte olan ülkeler için bir hayli öneme sahip. Birçok iktisatçının da altını çizdiği üzere; tasarrufun ekonomik yatırımlarla doğrudan ve dolaylı ilişkisi, ülkelerin cari açığı ve dışa bağımlılığı gibi konularda belirleyici olabiliyor. Biz de Tasarruf Günü vesilesiyle dünyada ve Türkiye’de tasarrufun durumunu inceledik.

Dünya Bankası’nın resmi sitesinde, 1974’ten bu yana dünyada gerçekleşen yurt içi (ulusal) tasarrufların GSYH’deki payına ilişkin verilere ulaşabiliyoruz. Geçmişten bugüne dünyada tasarruf payları incelendiğinde, ciddi bir değişiklik olmadığı görülüyor. 1974’den beri tasarrufun GSYH’ye oranında dünya ortalaması, %22-28 bandında seyrediyor. 2015 itibarıyla ise Türkiye, tasarruf oranında dünya ortalamasını yakalamış durumda.

TÜİK, 2016 yılında Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA-2008) ve Avrupa Hesaplar Sistemi’ne (ESA-2010) uyum kapsamında tasarruf oranını hesaplamada baz yılı değişikliğine gitti. Bu kapsamda 1998 yılından bu yana gerçekleşen tasarruf oranları güncellendiğinde, eski ve yeni tasarruf oranları arasında ciddi bir fark ortaya çıktı. Kalkınma Bakanlığı’nın hazırladığı raporda bu farkın nedenleri olarak milli gelirin seviye ve reel olarak yükselmesi, yatırımların artması ve ödemeler dengesi (dış tasarruf=dış kaynak=cari açık) verilerinin sabit tutulması gösteriliyor.

Bununla birlikte, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın sitesinden eski verilere ulaşmak mümkün. Eski verilere göre Türkiye’de tasarruf oranı, 1998-2014 yılları arasında ciddi bir oranda azalma gösterdi. Ancak aynı dönem için yeni verilere bakıldığında, zaman zaman azalma eğilimi söz konusu olsa da yurt içi tasarruf oranlarının %20-25 bandında seyrettiği görülüyor.

Bu doğrultuda yeni yönteme göre Türkiye’nin toplam yurt içi tasarruf oranı, 1998-2015 yılları arasında ortalama %22,6 olarak gerçekleşti. Ancak eski yönteme göre aynı dönemin ortalaması, %16,4 olarak hesaplanıyor.

Bunun yanı sıra, eski hesaplama yöntemine göre; 1998 yılında %24,3 olan tasarruf payı, 2015 yılında %14,3 olarak gerçekleşti. Yeni yönteme göre kıyasladığımızda ise; 1998 yılında %25,5 olan tasarruf oranı, 2015’te %24,8 olarak karşımıza çıkıyor. Dolayısıyla tasarruf hesaplama yönteminde gidilen değişikliğin ortaya iki farklı tablo çıkardığını söylemek mümkün.

TÜİK, yurt içi tasarruf oranları ile birlikte hane halkı tasarruf oranını da açıklıyor. Hane halkı tasarrufunun harcanabilir gelire oranı, 2018 yılında bir önceki yıla göre düşerek %13,9 olarak gerçekleşti. Bununla birlikte, 2018 yılında hane halkı tasarrufunun GSYH’deki payı da 1,3 puan düşerek %9,2 oldu.

Daha önce de belirttiğimiz üzere; tasarruf, ülke ekonomileri için oldukça önemli bir unsur. Bu nedenle hazırlanan kalkınma planlarında tasarruf başlığına rastlamak mümkün. Örneğin 10. Kalkınma Planında eski tasarruf oranlarına yer verilmiş ve tasarrufun artırılmasına ilişkin hedefler konmuştu. Bu bağlamda söz konusu kalkınma planında, tasarruf oranlarında ciddi bir azalma olduğu vurgulanırken yurt içi tasarruf oranlarının düşüklüğü bir sorun olarak gösterilmişti. Son hazırlanan 11. Kalkınma Planında ise yeni yönteme göre hesaplanan verilere yer verildi. Yeni hesaplama yöntemi neticesinde elde edilen verilere göre, Türkiye’nin yurt içi tasarruf oranları 2008-2015 döneminde OECD ve Avrupa Birliği ortalamalarının üzerinde gerçekleşti. Ancak bununla birlikte, Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan raporda belirtildiği üzere; Türkiye’nin yurt içi tasarruf oranları yeni haliyle dahi, orta-yüksek gelirli ülkelerin tasarruf oranlarının altında seyrediyor. Bu nedenle 10. Kalkınma Planında benimsenen tasarrufların artırılması hedefi, 11. Kalkınma Planında da geçerliliğini koruyor.