Dünya Nüfus Günü: Kadın ve Kız Çocuk İstatistikleri

1989 yılında dünya nüfusunun 5 milyara ulaştığı tarih olan 11 Temmuz 1987 tarihi, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından, "Dünya Nüfus Günü" ilan edilmiştir. Bu doğrultuda Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA), her sene nüfusa dair önemli konuları merkeze alan bir tema belirlemekte bu temaya farkındalık yaratma çalışmaları yapılmaktadır. UNFPA tarafından belirlenen 2020 senesi Dünya Nüfus Günü teması: "COVID-19’u frenlemek: Şimdi kadınların ve kız çocuklarının sağlıkları ve hakları nasıl korunabilir?" olmuştur. Bu doğrultuda TÜİK; 6 Temmuz 2020 tarihinde evlenme, doğum ve toplumsal cinsiyet istatistiklerini derlediği, Türkiye verilerine odaklanan bir rapor oluşturmuş. Söz konusu raporda, Türkiye verilerinin başka ülkelerle karşılaştırmaları da yer alıyor.

TÜİK’in tanımına göre toplam doğurganlık hızı, bir kadının doğurgan olduğu 15-49 yaşları arasında doğurabileceği ortalama çocuk sayısını ifade etmektedir. TÜİK, doğurganlık hızı ile ilgili verileri 2009 yılından beri yayınlıyor. Toplam doğurganlık hızının söz konusu yıllar içinde aldığı en büyük değer 2014 senesinde 2,19 olmuş. 2014’ten itibaren düzenli bir düşüş gözlemleniyor. 2019 senesinde doğurganlık hızı, bu yıllar içinde aldığı en düşük değer olan 1,88 seviyelerine inmiş durumda.

Şehir bazında doğurganlık hızları incelendiğinde ise en yüksek değere sahip şehir 3,89 ile Şanlıurfa ve 3,37 ile Şırnak. Şanlıurfa’da bu değer bir önceki sene 4,13’müş. Kadınların ortalama en az çocuk doğurduğu iller ise 1,34 ile Kütahya ve 1,33 ile Gümüşhane. İstanbul, Ankara ve İzmir’in de doğurganlık hızları Türkiye ortalamasının altında

Türkiye’nin toplam doğurganlık hızı seçili ülkelerle karşılaştırıldığında, Eurostat tarafından analiz edilen ülkelerde Gürcistan’dan sonra ikinci sırada yer aldığı görülüyor. Bunun yanı sıra 2018 yılında Türkiye’nin toplam doğurganlık hızı (1,99) Avrupa Birliği ortalamasının (1,56) üzerinde. Veri yılı olarak 2018 seçilmesinin nedeni, bazı ülkelerin 2019 yılına dair değerleri henüz açıklamamış olmaları. Doğurganlık hızının en düşük olduğu ülkeler ise 1,26 ile İspanya ve 1,23 ile Malta.

2001 yılında yaşa özel doğurganlık hızı en yüksek olan yaş grubu binde 144 ile 20-24 yaş arası kadınlar olduğu görülüyor. Bunu binde 134 ile 25-29 yaş grubu izliyor. Ancak 2019 yılında doğurganlığın kadının daha ileri yaşlarında gerçekleştiği görülüyor. 2019 yılında doğurganlık hızı en yüksek olan grup, 2001’deki durumun aksine, binde 112 ile 25-29 yaş arası kadınlar. Doğurganlık hızı en yüksek olan yaş grubunun 25-29 yaş grubuna kayması 2006 yılında başlamış. 2019 yılında ikinci sırada ise binde 94 ile 30-34 yaş grubu yer alıyor.

Bunun yanı sıra, adölesan doğurganlık hızında da düşüş söz konusu. Bu değer, 15-19 yaş grubunda bin kadın başına düşen canlı doğan çocuk sayısını ifade ediyor. Yaşı genç kadınların doğum yapması, anne ve bebek sağlığı açısından tehlike barındırıyor. 2001-2019 seneleri arası 15-19 yaş arası kadınların doğurganlık hızının da binde 49 seviyesinden binde 17’ye düştüğü görülüyor. 2018’de binde 19 olan bu oran, binde 9 civarı olan Avrupa Birliği ortalamasının hala oldukça üzerinde. Avrupa Birliği’nde adölesan doğurganlık hızının en yüksek olduğu ülke binde 39 ile Bulgaristan, en düşük olduğu ülke ise binde 2 seviyelerinde olan Hollanda ve Danimarka oldu.

Annelerin ortalama yaşında 2001 senesinden beri bir yükseliş söz konusu. 2001 yılında anne olan kadınların ortalama yaşı 26,7 seviyesindeyken, bu değer 2018 itibarıyla 28,9 seviyesine yükselmiş ve 2019’da da aynı kalmış. Ancak diğer bir açıdan, 2019 yılında ilk doğumunu gerçekleştiren annelerin yaş ortalaması ise 26,4. 2018 yılında bu Avrupa Birliği için ise bu değer 29,3.

2001 ila 2019 yılları arası annenin yaş grubuna göre doğumlar incelendiğinde, 2001’den beri 15 yaş altı kız çocuklarının yaptığı doğum sayısının düzenli olarak azaldığı görülüyor. 2001 yılında 2 bin 730 15 yaş altı kız çocuğu doğum yaparken, bu sayı 2019’da 142’ye inmiş. TÜİK tarafından yayınlanan en güncel verilerde 2014-2018 arası sayıların revize edildiği görülüyor. Revize edilen sayılara göre 2001-2019 arası 15 yaşından küçük kızların yaptığı doğumların toplam sayısı ise 20 bin 589.

2016’dan beri doğumların %98’i hastanelerde gerçekleşiyor. Bu değerin son 10 yıl içinde en yüksek olduğu sene %99 ile 2015, en düşük olduğu sene ise %91,6 ile 2010’du. Anne ve bebek ölüm oranlarının azalmasında hastanelerde yapılan doğumların oranının artması önemli bir rol oynuyor.

Bir yıl içinde gerçekleşe yüz bin canlı doğum içindeki anne ölümlerinin sayısı, anne ölüm oranı olarak tanımlanmaktadır. TÜİK’te yer alan tanıma göre, anne ölümü, gebeliğin başlangıcından doğum sonrası 42. günü kapsayan, gebelik veya gebeliğin yönteminden kaynaklı ve gebeliğin araştırdığı herhangi bir sebeple kadının ölmesi anlamına geliyor. Bu değer, Türkiye’de 2010’dan beri, 2012-2013 arasındaki görece artış haricinde, düzenli bir azalış göstererek 2019 yılında 13,6’ya düşmüş.

2017 yılında anne ölüm oranının en yüksek olduğu ülke yüz binde 1.150 ile Güney Sudan ve yüz binde 1.140 ile Çad oldu. Anne ölüm oranının en düşük olduğu dört ülke ise yüz binde 2 ile Belarus, İtalya, Norveç ve Polonya oldu. 2017’de Türkiye’deki anne ölüm oranı yüz binde yaklaşık 15’ti.

Bebek ölüm hızı, bin canlı doğum başına düşen bebek ölümü sayısını temsil etmektedir. Bu değer 2010’dan beri düşüşte. 2019’da bin canlı ölüm başına 9,1 bebek ölümü gerçekleşmiş.

Ancak bebek ölüm oranı, Türkiye’de bütün Avrupa Birliği ülkelerinden yüksek. 2018’deki verilere göre bebek ölüm oranı binde 9,3 olan Türkiye’yi binde 8,1 ile Gürcistan izlemiş. Bebek ölüm oranı en düşük olan Avrupa Birliği ülkeleri ise binde 1,7 ile Slovenya ve binde 1,6 ile Estonya.

Evlenen kız çocuklarının toplam evlilikler içindeki oranında düşüş yaşanmış durumda. Bu değerin en yüksek olduğu 2003 ve 2009 senelerinde toplam evliliklerin %8,1’ini kız çocuk evlilikleri oluşturuyordu. Bu değer 2019’da %3,1 seviyesine inmiş. 2015 senesinden beri bu oran, erkek çocukları için %0,2.

2019’da kız çocuk evliliklerinin toplam evlenmeler içinde oranının en yüksek olduğu iller %13,2 ile Ağrı, %13 ile Muş ve %10,6 ile Kars. Bu değerin en düşük olduğu iller ise %0,2 ile Tunceli ve %0,7 ile Bayburt.

2001 yılında 22,7 olan ortalama ilk evlilik yaşı, 2019’da 25’e ulaştı. 2019’da erkeklerin ortalama ilk evlilik yaşı ise 27,9 oldu. Ortalama ilk evlenme yaşının kadınlar için en küçük olduğu il 21,9 ile Ağrı ve 22,5 ile Muş; en yüksek olduğu iller ise 26,5 ile Artvin ve 28,4 ile Tunceli.

Türkiye, Avrupa Birliği ile kıyaslandığında kadınlar için ortalama ilk evlilik yaşı en düşük olan ülke. İlk evlilikte kadınlar için yaş ortalaması İsveç’te 35, İspanya’da 33,5 ve Danimarka’da 32,5.

Üst ve orta düzey yönetici pozisyonlarında kadınların oranı 2012’de %14,4’ten 2019’da %17,5 seviyesine ulaşmış. Ancak 2019’da dahi erkeklerin bu pozisyonlardaki oranlarının kadınların 4,7 katı kadar.