2000-2022 Arasında Toplanan "Deprem Vergisi" Ne Kadar?

6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen ve Türkiye’nin 10 ilini etkileyen depremlerin yarattığı can kaybı ve tahribat ardından, deprem vergileri ve bu vergilerin nereye gittiği konusu sosyal medyanın gündeminde. Öncelikle Türkiye’de doğrudan deprem vergisi adı altında bir vergi bulunmuyor. Kamuoyunda deprem vergisi olarak bilinen vergiler 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 depremlerinin ardından çıkan kanunla getirilen vergiler kastediliyor. 

26.11.1999 tarih ve 23888 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan 4481 sayılı “17.8.1999 ve 12.11.1999 Tarihlerinde Marmara Bölgesi ve Civarında Meydana Gelen Depremin Yol Açtığı Ekonomik Kayıpları Gidermek Amacıyla Bazı Mükellefiyetler İhdası ve Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’’ ile bazı yeni vergiler getirilmişti. Bu yeni vergiler şu şekildeydi:

Kanunun ismi ve çıkarılma sebebi dolayısıyla, bu vergiler toplum arasında ‘’deprem vergisi’’ olarak adlandırılmaya başlandı. Bu saydığımız vergiler arasında kalıcı nitelikte olan yalnızca “Özel İletişim Vergisi” oldu ve söz konusu vergi kalemi günümüze kadar gelmiş durumda. Bu sebeple “deprem vergisi” ve “özel iletişim vergisi” neredeyse eş anlamlı olarak kullanılıyor. 

Özel iletişim vergisi “diğer bütçe gelirleri’’ kalemi altında toplanmakta. Bunun yanı sıra, özel iletişim vergisi her ne kadar 1999 depremi sonrasında ekonomik kayıpları azaltmak amacıyla çıkarılmış olsa da vergiler belli giderler için kullanılmıyor. Vergi uzmanı Dr. Ozan Bingöl, durumu şöyle açıklıyor:

“Özel İletişim Vergisi her ne kadar Marmara Depremi sonrası ve depremin yaralarını sarma gibi bir gerekçe ile de ihdas edilmiş olsa, diğer bütçe vergi gelirleri kapsamındadır. Gider Vergileri Kanunu içinde düzenlenmiştir. Gerek Türkiye’de gerekse modern dünyada vergiler belli giderlere özgülenmezler. Kamu giderlerini karşılamak üzere bütçede toplanır ve kamusal ihtiyaçlar için harcanırlar. Buna karşılık, fon şeklinde toplanan paralar ise fon amacına uygun işler için özgülenir. O amacın gerçekleştirilmesi için fon mevzuatında öngörülen kapsamda kullanılır. Özel İletişim Vergisi, bir tür dolaylı vergidir. Kullanılan iletişim hizmeti üzerinden alınmaktadır. Toplanan vergilerin genel bütçe gelirlerine eklenmekte ve genel bütçe giderleri için kullanılmaktadır. Bu kullanımın içine deprem için yapılan harcamalar girdiği gibi, yol, köprü, hastane yapımı, çalışanların ücretlerinin ödemesi de girer.”

Yani Özel İletişim Vergisi, 1999 yılında “Marmara Bölgesi ve Civarında Meydana Gelen Depremin Yol Açtığı Ekonomik Kayıpları Gidermek Amacıyla Bazı Mükellefiyetler İhdası ve Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’’ adı altında getirilmiş olsa da, aslında yalnızca deprem ile ilişkili konularda harcanmıyor. Ozan Bingöl’ün de belirttiği üzere, bütçe kanunu gereğince belli vergi gelirlerinin belli giderlere özgülenmesi mümkün değil. Vergi gelirleri bir havuzda toplanarak, giderler için yine havuzdan harcanıyor. Bu sebeple Bingöl, aslında kriz zamanlarında spesifik vergilerin değil, bütün vergi gelirlerinin peşine düşmenin de demokratik bir yaklaşım olduğunu belirtmiş. 

30 Ocak 2021’de 31380 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile  Özel İletişim Vergisi oranlarına Cumhurbaşkanlığı kararı ile %33 oranında zam getirilmiş, %7,5 olan Özel İletişim Vergisi Oranları %10’a çıkarılmıştı. Özel İletişim Vergisi’ne 2022 sonunda da %122,93 oranında rekor zam geldi. 

Özel İletişim Vergisi, 1999’un kasım ayında getirildi. 2000-2022 yılları arasında tahsil edilen toplam  özel iletişim vergisi miktarının ise 88 milyar 298 milyon TL olduğu görülüyor. İlgili yılların TCMB’den alınan ortalama dolar kuru ile hesaplama yapıldığında, 22 yıl içinde toplanan Özel İletişim Vergisi tutarı 38,4 milyar dolara denk geliyor. 

Özel İletişim Vergisi tahsilat tutarlarına ilişkin 2004-2005 yıllarına ait veriler Gelir İdaresi Başkanlığı’ndan, 2000-2003 ve 2006-2020 verileri Hazine ve Maliye Bakanlığı Bütçe Büyüklükleri ve Bütçe Gerçekleşmeleri sayfasından, 2021-2022 vergi tutarları Hazine ve Maliye Bakanlığı Aralık 2022 bülteninden alınmıştır.