İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Dünyadaki Darbeler ve Darbe Girişimleri

Türkiye hala 15-16 Temmuz’da yaşanan darbe girişiminin etkisi altında. Türkiye’nin siyasi tarihindeki iki askeri darbe (1960 ve 1980) ve üç muhtıra (12 Mart, 28 Şubat ve 27 Nisan) olaylarının ardından gerçekleşen bu girişim, aynı zamanda ilk defa halkın tanklara karşı sokaklara dökülmesine de yol açtı. Biz de bu girişimin ardından, dünyadaki darbelere ve darbe girişimlerine dair bir derlemeyi sizlerle paylaşmak istiyoruz.

Askeri darbe kavramı yeni değil ancak bu bültende sizlerle 2. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan darbeleri ve darbe girişimlerini paylaşacağız. Amerikalı akademisyenler Jonathan M. Powell ve Clayton L. Thyne’nin derlediği veri setine göre, 1950 yılından 2010 yılına dek dünyada 475 adet darbe veya darbe girişimi söz konusu olmuş. Bunların 239’u darbe girişimi olarak kalır ve sivil yönetim tarafından bertaraf edilirken, 236’sı ise askeri kanadın sivil yönetime el koyması ile sonuçlanmış. Diğer bir deyişle, bu 475 olayın %50,32’si darbe girişimi olarak kalırken, %49,68’inde ise darbe gerçekleşmiş.

Bir başka bakış açısından ise:

Tablolardan görüleceği üzere, 1950 yılından bu yana yaşanan darbelerin ve darbe girişimlerinin büyük bir çoğunluğu Afrika’da ve Latin Amerika’da gerçekleşmiş. Nitekim, bültenin başındaki haritaya da bakıldığında da, işaretlenmiş noktaların çoğunun bu iki bölgede olduğu görülebilir. Hatta Afrika kıtasındaki ülkelerin hemen hemen hepsinde ya darbe girişimi, ya da darbelerin gerçekleştiğini görebilirsiniz.

Darbe Girişimlerinde ve Gerçekleşen Darbelerde Artış Söz Konusu mu?

Söz konusu veri tabanını yıllara göre incelediğimizde ise bazı dönemlerin darbe girişimleri ve gerçekleşen darbe sayısı açısından yoğun olduğunu görüyoruz. Örneğin, 1966 yılı hem darbe girişimleri açısından hem de gerçekleşen darbeler açısından veri seti içindeki zirve noktasını işaret ediyor.

Söz konusu veriyi 5 yıllık periyotlar halinde incelediğimizde ise belirli dönemlerde darbelerin ve darbe girişimlerinin sayılarının arttığını görüyoruz. Özellikle 1960-1975 arasında çok sayıda darbe ve darbe girişimi gerçekleşmiş durumda. Bu süreçte özellikle sömürgelikten kurtulan Afrika devletleri ile Latin Amerika’da çok sayıda darbe ve darbe girişimi gerçekleşmişti.

Güncel Darbeler ve Darbe Girişimleri

2010 yılından beri dünyada 10 tane darbe girişimi yaşanırken, 9 tane de darbe gerçekleşmiş. Bu tarih aralığında darbe girişimlerine sahne olan ülkeler şunlar: Gine-Bissau, Madagaskar, Gine, Mali, Sudan, Papua Yeni Gine, Lesotho, Burkina Faso, Burundi ve Türkiye. Darbe yaşayan ülkeler ise şunlar: Nijer, Mısır, Gine-Bissau, Mali, Maldivler, Ukrayna, Burkina Faso ve Tayland.

Darbelerin gerçekleştiği ülkelerden bazılarında yaşanan olaylara biraz daha yakından bakalım.

Mısır

2010 yılında Tunus’taki protestolarla başlayan ve “Arap Baharı” olarak adlandırılan gösteri ve ayaklanmalar, 2011 yılının başında Mısır’a da yansımıştı. Hüsnü Mübarek’in iktidardan indirilmesiyle sonuçlanan ayaklanmalardan sonra Silahlı Kuvvetler Yüksek Konseyi yönetime el koymuş ve bir geçiş hükümeti kurmuştu. Daha sonra yapılan seçimlerde Müslüman Kardeşler iktidara gelmişti. Ancak Müslüman Kardeşler’ in iktidara gelmesi maalesef Mısır’da stabilite sağlayamadı. Gösterilerin devam etmesiyle 2013 yılında dönemin Genelkurmay Başkanı Sisi yönetime el koymuş ve Mısır Anayasası’nı askıya almıştı. Müslüman Kardeşler lideri Muhammed Mursi’yi destekleme amacıyla sokaklara dökülen göstericiler ve muhalifler de şiddetle bastırıldı. Böylece 2011 yılında Mısır’da başlayan süreç yüzlerce kişinin gösteriler sırasında öldürülmesi ve tutuklanması ile son buldu.

Tayland

2011 yılında partisi PTP’nin seçimleri kazanmasıyla iktidara gelen Yingluck Shinawatra ve hükümete karşı 2013 yılında başlayan gösteriler bir süre sonra Tayland’da ciddi bir siyasi ve insani krize dönüştü. Karışıklıklar sonucu 2013’te Başbakan Yingluck parlamentoyu feshederek, 2014 yılı başında genel seçime gitme kararı aldı. Ancak seçimler gösteriler sebebiyle tamamlanamadı ve Anayasa Mahkemesi seçimleri iptal etti. Taraflar arasındaki anlaşmazlıklar neticesinde Thai Ordusu devreye girdi ve Mayıs 2014’te General Prayut tarafından yönetime el konduğu ilan edildi. Anayasa’nın ve sivil kurumların askıya alındığı süreçte, başta ifade özgürlüğü olmak üzere bir çok hak ve özgürlük de engellendi. Türkiye de bu darbeyi kınayan ülkeler arasındaydı.

Kaynaklar

Powell&Thyne Veriseti

Konuyla İlgili Akademik Makaleler

Akademik Makale

Mısır’daki Darbe ile İlgili Kronoloji

Tayland’daki Darbe ile İlgili Kronoloji